Jak uczy się mózg - Recenzja
- Szczegóły
- Utworzono: 28 maja 2013
- Anna Płaksej
„Jak uczy się mózg” to publikacja o charakterze popularno-naukowym, której celem jest przedstawienie czytelnikowi, w - z założenia - relatywnie prosty do zrozumienia sposób, charakterystyki działania mózgu jako organu odpowiedzialnego za procesy poznawcze.
Treść tej publikacji jednak ma być nie tylko uproszczonym opisem biologicznego funkcjonowania mózgu. Już w przedmowie autor książki zwraca się bezpośrednio do odbiorcy („drogi Czytelniku”) dając mu nadzieję, że po przeczytaniu jej dowie się jak „sprawnie posługiwać się swoim mózgiem”. Można by więc odnieść wrażenie, że będzie to pewnego rodzaju poradnik z kategorii self-help.
Manfred Spitzer, urodzony w 1958 roku, posiada tytuł naukowy profesora doktora habilitowanego w dziedzinie psychiatrii. Studiował medycynę, filozofię oraz psychologię na Uniwersytecie Alberta Ludwiga we Freiburgu. Po habilitacji, dwukrotnie miał zaszczyt być profesorem goszczącym na Uniwersytecie w Harvardzie oraz prowadził badania naukowe w Instytucie Nauk Kognitywnych przy Uniwersytecie w stanie Oregon (USA). Od 1998 roku jest dyrektorem medycznym Psychiatrycznej Kliniki Uniwersyteckiej w Ulm w Niemczech, przy której funkcjonuje Centrum Nauk Neurologicznych i Uczenia, skupiające swą działalność wokół neurodydaktyki. Manfred Spitzer, po objęciu funkcji redaktora naczelnego czasopisma „Zeitschrift für interdisziplinäre Fortbildung Nervenheilkunde” od 2000 roku regularnie publikuje teksty z dziedziny neuropsychologii. Ponadto napisał wiele książek poświęconych tematyce mózgu w kontekście procesów poznawczych (zarówno w odniesieniu do funkcji biologicznych jak i czynników kulturowych, takich jak np. media). Jego ostatnie, kontrowersyjne w odbiorze dzieło nosi tytuł „Digitale Demenz” (Cyfrowa Demencja) i ukaże się na polskim rynku jesienią bieżącego roku.
Treść książki przedstawia szczegółowy schemat tematycznym, wyodrębniający aż pięć głównych części: I – Jak się uczymy, II – Co wpływa na uczenie się, III – Uczenie się w ciągu całego życia, IV – Uczenie się wspólnoty oraz V – Wnioski. Każda z części podzielona jest na poszczególne tematy, co bardzo ułatwia nawigowanie po tekście. Bardzo szczegółowy spis treści już na samym początku streszcza książkę w pewnym sensie, a zaskakujące czasem nagłówki (jak np. „Koty, Whiskas i moralność) dodatkowo wzbudzają ciekawość. W części pierwszej autor podejmuje wyzwanie przedstawienia w pigułce sposobu w jaki uczy się ludzki mózg, ale od strony procesów neurobiologicznych jakie w nim zachodzą. Dowiemy się tu przede wszystkim o roli jaką pełni hipokamp – niezwykle ważny obszar ludzkiego mózgu, odpowiedzialny za rejestrowanie zdarzeń, które są istotnym etapem procesu uczenia się, zwłaszcza przestrzennego. Poznamy czym są reprezentacje neuronowe, w jaki sposób pozwalają ludzkiemu mózgowi poznawać świat oraz na czym polega magiczna siła synaps w relacjach między neuronami. Choć opis jest zrozumiały dla przeciętnego czytelnika i przedstawiony w prosty sposób, znajdziemy tu także „Postscriptum dla zaawansowanych” – odrobina wiedzy specjalistycznej dla wtajemniczonych. Ciekawym aspektem omówionym w tej części jest także sen i jego rola w przyswajaniu tego, co było nauczone wcześniej.
W drugiej części Spitzer wyjaśnia dlaczego bez uwagi selektywnej i czujności – jako stanu aktywności mózgu – nie jesteśmy w stanie się uczyć. Przekonuje, że emocje takie jak stres mogą być przychylne temu procesowi, jak również go skutecznie blokować na etapie biologicznym. Zakłada, że człowiek z natury jest zmotywowany – by przetrwać, a demotywację tłumaczy niechęcia wykonywania konkretnych czynności. Podkreśla, że człowiek jest istotą predestynowaną do doświadczania procesu uczenia się i jako uzasadnienie przytacza opisy eksperymentów dowodzących, że dzieje się to już w okresie życia płodowego.
Uczenie się w perspektywie okresu całego życia, to według autora doświadczanie kolejnych etapów takich jak stawanie się gotowym do bardziej zaawansowanego rozwoju czy też okres krytyczny dla niektórych sprawności (rozwój języka), po którym pewne procesy poznawcze już nie wystąpią. Zdaniem autora, proces przyswajania nowych treści nigdy się nie kończy, dopóki prawidłowo działa mózg. Jednak, jego mechanizmy wyodrębniania istotnych treści, stawiania i testowania hipotez najsilniej działają we wczesnym okresie rozwoju, wywierając tym samym istotny wpływ na całe przyszłe życie człowieka. Część czwarta to rozważania nad tym czy człowiek to istota społeczna czy nie, a jeśli tak, to czy jest to zgodne z instynktem biologicznym. Spitzer tłumaczy w jaki sposób abstrakcyjne emocje, a także wartości etyczne czy moralność są wynikiem procesów neurobiologicznych zachodzących w długo rozwijającej się nadoczodołowej części kory czołowej w mózgu. Opisuje przy tym niezwykły przypadek Phineasa Gage’a, co doskonale obrazuje i podsumowuje wcześniejsze rozważania.
W piątej części swojej książki autor analizuje wyniki badania PISA opublikowane w 2001 roku, oceniając osiągnięcia niemieckiego systemu edukacji wobec niezadowalających wyników niemieckich uczniów na tle innych obywateli Europy będących uczestnikami badania. Prezentuje także w tym miejscu swoje poglądy na temat tego jak powinno się zmodyfikować system nauczania, by był on tak skuteczny jak w innych krajach, a może nawet bardziej, odnosząc to oczywiście do naturalnych predyspozycji mózgu w uczeniu się. Publikację kończy lekko humorystyczny, ale zawierający wyraźną krytykę epilog. Wszystkim tym, którzy odczuwają choć niewielką fascynację, zwykłą ciekawość czy też respekt w stosunku do jednak nadal bardzo tajemniczego organu jakim jest ludzki mózg, można książkę tę polecić z czystym sumieniem. W większości, czyta się ją z lekkością, przyjemnością i zaciekawieniem. Mniej klarowne fragmenty opisujące zjawiska czysto neurologiczne poparte są bardzo przejrzystymi przykładami z przeprowadzonych badań, opatrzonymi rysunkami i schematami. Autor dołożył wszelkich starań, aby nawet laik mógł wynieść z tej lektury bardzo wiele nowych, intrygujących treści. Spektrum tematów poruszonych w książce jest bardzo szerokie, od neuronów przez zagrażające media aż do religii i istotnej w tym wszystkich roli polityków. Jednak, wysuwając dosyć śmiałe wnioski Spitzer naraża się również na ostrą krytykę, której zresztą doświadczył po ukazaniu się książki. Znajdujemy bowiem w książce zbytnie, wydawałoby się, uproszczenia otaczającej rzeczywistości jak choćby to, że zrozumienie działania ludzkiego mózgu kierującego zachowaniem ludzi pomogłoby rozwiązać wiele „palących problemów naszych czasów, od zużywania surowców naturalnych, po podział zasobów, od służby zdrowia czy ubezpieczeń społecznych po emisję gazów cieplarnianych…”. Choć z pewnością wszystko jest ze sobą powiązane i absolutnie należy zgodzić się z autorem, że wyniki badań naukowych jak najbardziej powinny być traktowane poważnie przez nauki humanistyczne, które powinny z tych badań korzystać, to jednak zbyt daleko idące analogie i miejscami dość bezpośrednie sformułowania językowe niepotrzebnie narażają istotne fakty naukowe na niepotrzebne podważenie. Niemniej, książka zawiera bardzo wiele wartościowych i potwierdzonych informacji, które Spitzer przekazuje wraz ze swoim znacznym doświadczeniem w dziedzinie, w której się wypowiada, co sprawia, że jest to publikacja godna polecenia.
Bądź na bieżąco! Zapisz się na nasz newsletter! (dodatkowo otrzymasz eBooka "Iluzje codzienności")
