Samoskuteczni
- Szczegóły
- Utworzono: 06 marca 2011
- Katarzyna Maruszewska
Dzisiejsza rzeczywistość stawia przed człowiekiem zupełnie nowe wyzwania i oczekiwania. Nasza aktywność opiera się na ciągłych interakcjach z otoczeniem. Poruszanie się w tak zmiennych warunkach może prowadzić do trudności i problemów w ciągłym adaptowaniu się.
Pomimo tego, że ludzie podlegają czynnikom zewnętrznym, również sami decydują i wpływają na swoje życie. Przekonania dotyczące własnych możliwości radzenia sobie z zadaniami i wyzwaniami w określonych sytuacjach pełnią bardzo istotną rolę w funkcjonowaniu człowieka. Wiara we własne sprawstwo działa jako czynnik redukujący nadmiar stresu i stanowi bardzo cenną umiejętność w dzisiejszym świecie.
Pojęcie samoskuteczności powstało na gruncie teorii społecznego uczenia, której autorem był A. Bandura. Teoria ta ujmowała osobę jako kogoś aktywnego, uwzględniającego wybór między różnymi działaniami, przejawiającego zdolność do nieustannego rozwoju. Bandura (1977) opisywał jednostkę jako zdolną do myślenia i autoregulacji, dzięki czemu mogła ona nie tylko być kształtowana przez środowisko, lecz także oddziaływać na nie.
Bycie samoskutecznym oznacza wiarę we własne zdolności. Stanowi indywidualny osąd własnych kompetencji dotyczący zdolności poradzenia sobie z określonymi zadaniami. Jest umiejętnością organizowania i wprowadzania w życie takich działań, które będą potrzebne do przezwyciężenia przyszłych i obecnych sytuacji (Bandura, 1968).
Samoskuteczność (ang. self- efficacy) jest przekonaniem jednostki regulującym jej funkcjonowanie: poznawcze, emocjonalne, motywacyjne i decyzyjne (Bańka, 2005). Samoskuteczność oparta na samoocenie oddziałuje na to, jak osoba będzie myślała o swoim rozwoju, jak będzie siebie motywować do dalszego działania, jaką wykaże wytrwałość w podtrzymaniu działania i wreszcie - jakich dokona wyborów w istotnych momentach decyzyjnych.
Sądy na temat własnej skuteczności okazują się szczególnie ważne w kształtowaniu zainteresowań motywowanych wewnętrznie. Przy braku zewnętrznych nagród to właśnie wewnętrznie motywowane zainteresowania skłaniają do wysiłku przez dłuższy czas .Osoby takie są bardziej zaangażowane w zakładane cele, używają lepszych strategii osiągania tych celów oraz trwają przy własnych zamierzeniach w okolicznościach dla nich niekorzystnych.
Osoby o niskim poziomie postrzeganej samoskuteczności w sytuacjach potencjalnie zagrażających odczuwają wysokie pobudzenie związane z lękiem (Bandura, 1977). Wśród osób, które nie wierzą, iż poradzą sobie z zagrażającą sytuacją, występuje silniejszy i długotrwały stres. Lęk może powodować koncentrowanie się na zadaniach, które mogą nadejść w przyszłości i na niemożności poradzenia sobie z nimi. Takie osoby nie skupiają się na teraźniejszych wydarzeniach, lecz nieustannie wybiegają w przyszłość.
Źródła informacji kształtujące samoskuteczność
Poczucie samoskuteczności jest uzależnione od cztery źródeł informacji, które zwiększają lub zmniejszają postrzeganą samoskuteczność (Bańka, 2005) :
- Rzeczywiste osiągnięcia. Jeżeli chce się zdobyć zaufanie do własnych możliwości działania (dotyczy każdego obszaru życia), co jakiś czas trzeba odnosić w wykonywanej dziedzinie określone sukcesy.
- Uczenie się przez modelowanie (uczenie się poprzez obserwowanie innych). Obserwowanie ludzi skutecznych w danej dziedzinie doprowadza do nabywania wprawy, bez potrzeby przechodzenia przez całą sekwencję czynności, które w kolejnych próbach przybliżają do celu. Opieranie się na sprawdzonych wzorcach jest najbardziej ekonomiczną i skuteczną metodą uczenia się.
- Perswazja. Informacje pochodzące od innych ludzi na temat tego: jacy jesteśmy, co potrafimy, co możemy osiągnąć - wpływają na naszą postrzeganą samoskuteczność. Ludzie, którzy są przekonywani przez otoczenie o swojej sile i potencjale, mają zdolności radzenia sobie z wszelkiego rodzaju trudnościami, wykazują większą mobilizację i wkładają większy wysiłek w swoją pracę.
- Pobudzenie emocjonalne. Wyrazem pobudzenia jest stan fizjologiczny organizmu związany z poziomem przekonania o własnej skuteczności w konkretnej sytuacji, np. szybkie bicie serca połączone z poczuciem zagrożenia - sygnalizuje lęk przed porażką. Emocje, a w szczególności lęk, uniemożliwiają osiągania pożądanej skuteczności.
Przekonanie na temat własnej skuteczności a stres
Jednym z najczęściej eksplorowanych obszarów badawczych jest związek między przekonaniem na temat własnej skuteczności a stresem.
Poczucie samoskuteczności wpływa na efektywność procesu radzenia sobie ze stresem i należy do bardzo istotnych wewnętrznych zasobów odpornościowych. Wewnętrzna ocena stresorów decyduje o przeżywanym poziomie stresu. W sytuacji radzenia sobie ze stresem osoba doświadczająca poczucia własnej skuteczności powtórnie ocenia sytuację stresową, równocześnie oceniając własne kompetencje w danej dziedzinie (Paluchowski, 1982).Powtarzające się sukcesy w zwalczaniu stresu prowadzą do rozwoju zasobów odpornościowych; interpretacje sytuacji trudnych postrzegane są w kategoriach wyzwania, a nie zagrożenia.
Działalność człowieka nieustannie poddawana jest wpływom różnorodnych stresorów. Praca zawodowa należy do jednych z najbardziej narażonych i podatnych obszarów życia.
C. Cherniss (Sęk, 2009) analizując Bandurowską koncepcję doszedł do wniosku, że ludzie z wyższym poczuciem własnej skuteczności w trudnych sytuacjach zawodowych dążą do przekształcenia nieodpowiednich warunków pracy w odpowiednie, bądź poszukują dróg i możliwości przystosowania się do tych sytuacji. Tym samym chronią się przed długotrwałym stresem. Osoby o niskim poczuciu własnej skuteczności reagują na podwyższone wymagani przygnębieniem, rozczarowaniem i rezygnacją. Ryzyko przewlekłego stresu jest u takich osób niewspółmiernie wyższe niż u osób z wysokim poczuciem własnej skuteczności. W przekonaniu tegoż uczonego wypalenie zawodowe pozostaje w ścisłym związku z poczuciem samoskuteczności.
Katarzyna Maruszewska jestem absolwentką psychologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz dyplomowanym Trenerem Biznesu. Specjalizuje się w zagadnieniach dotyczących szeroko pojętego rozwoju osobistego. Jest autorką programów szkoleniowych dotyczących motywacji i gotowości do zmiany. Obecnie współpracuje z organizacją pozarządową. W wolnych chwilach pasjonuje się filozofią egzystencjonalną i literaturą niemiecką.
Literatura
- Bańka. A. „Poczucie samoskuteczności: konstrukcja i struktura czynnikowa Skali Poczucia Samoskuteczności w Karierze Międzynarodowej” Warszawa: Instytut Rozwoju Kariery ( 2005).
- Bandura. A. Perceived self-efficacy in cognitive development and functioning. Educ. Psychol.(1993).
- Bandura, A. Modeling approaches to the modification of phobic disorders (1968)
- Bandura, A., & Adams, N. E. Analysis of self-efficacy theory of behavioral change (1977)
- Pervin. LA. „Osobowość”. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego (2002)
- Paluchowski W.J „Efektywność a osobowość”. Ossolineum, Wrocław (1982).
- Sęk. H „Wypalenie zawodowe” Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa (2009)
Bądź na bieżąco! Zapisz się na nasz newsletter! (dodatkowo otrzymasz eBooka "Iluzje codzienności")
