Zapalić światło czy oswoić mrok?
- Szczegóły
- Utworzono: 11 października 2013
- Joanna Barszczewska
Jesień to czas zmiany cyklu dobowego. Niedobór światła słonecznego doskwiera niemal każdemu z nas, jednak niektórzy odczuwają ten brak szczególnie dotkliwie. Jakimi środkami dysponujemy w walce z jesiennym obniżeniem nastroju? Czy istnieją sposoby zapobiegania nawrotom sezonowej depresji?
Sezonowe zaburzenie afektywne, (SAD seasonal affective disorder) określane jako depresja sezonowa, objawia się w postaci epizodów depresji z symptomami nadmiernej senności, braku energii i tendencją do przyrostu wagi, które występują w sposób nawracający na przełomie jesieni i zimy. Badania dotyczące rozpowszechnienia i przyczyn sezonowego zaburzenia afektywnego koncentrują się na niedoborze światła jako czynniku wywołującym stany depresyjne. Jednak najnowsze badania dowodzą, że w zaburzeniach sezonowych chodzi o coś więcej niż niedobór światła słonecznego. Ciekawy punkt widzenia przedstawiają badania z zakresu psychologii środowiskowej. W tym kontekście sezonowe wahania nastroju i zmiany zachowania mogą być rozumiane jako adaptacyjna odpowiedź na zmiany, którym podlega środowisko. To właśnie zmiany środowiskowe są tu postrzegane jako podstawowe czynniki spustowe. Niedobór światła wiąże się zatem nie tylko z fizjologią, ale również z wieloma czynnikami psychologicznymi, takimi jak nastrój, motywacja czy zachowanie. Holistyczne podejście, jakie kreśli psychologia środowiskowa, zwraca uwagę na jednostkowe czynniki, które muszą być brane pod uwagę przy dostosowywaniu terapii do poszczególnych pacjentów.
Fototerapia, która miała być remedium na sezonową depresję, okazała się niewystarczająca. W eksperymentach Martiny i zespołu, w których jedną z grup traktowano jasnym światłem, a drugą przydymionym, stwierdzano różnice w intensywności symptomów depresji, ale tylko przez miesiąc, później obie grupy wykazywały ten sam poziom nasilenia objawów. W innych badaniach, w których sprawdzano działanie światła, dźwięków i nawiewów powietrzem o wysokiej vs niskiej jonizacji okazało się, że wszystkie te czynniki mają podobny wpływ na symptomy depresji. Wiele badań porównywało także oddziaływanie różnych metod leczenia zaburzeń afektywnych. W jednym z badań klinicznych poddano testom grupę pacjentów ze zdiagnozowanym sezonowym zaburzeniem afektywnym. Pacjenci podzieleni na trzy grupy badawcze zostali poddani sześciotygodniowym oddziaływaniom albo terapii poznawczo behawioralnej, albo światłoterapii lub światłoterapii w połączeniu z terapią poznawczo-behawioralną. Po zakończeniu eksperymentu każda z grup przejawiała znaczące obniżenie poziomu nasilenia symptomów depresji, jednak nie odnotowano różnic w zakresie działania pomiędzy grupami. Trudności w oszacowaniu wpływu poszczególnych czynników terapeutycznych na poprawę stanu osób podatnych na sezonową depresję może wynikać z faktu, że spontaniczna remisja w okresie wiosennym uniemożliwia długoterminowe porównania. Wyniki badań sugerują jednak, że koncentracja na pojedynczych metodach oddziaływań terapeutycznych może okazać się niewystarczająca, szczególnie gdy chcemy zapobiegać nawrotom zaburzeń afektywnych.
Cykliczność sezonowej depresji zdaje się być największym problemem, a z pewnością tym, w obliczu którego działanie światła okazuje się niewystarczające. Jeśli światłoterapia ma być skuteczna i zapobiegać nawrotom, musi być stosowana regularnie od pierwszych symptomów. Aby uzyskać terapeutyczny efekt, terapia powinna być stosowana jak najwcześniej w ciągu dnia. Wczesnoporanna światłoterapia reguluje całodobowy rytm wydzielania melatoniny, podczas gdy wieczorne użycie światła opóźnia naturalne zmiany faz dobowych. Wiadomo, że u pacjentów ze stanami depresyjnymi charakterystyczne jest poranne nasilenie objawów, zatem stosowanie zaleceń terapeutycznych w tych godzinach sprawia najwięcej trudności. Z danych zebranych na podstawie wielu badań wynika również, że większość pacjentów z sezonowym zaburzeniem afektywnym nie stosuje zaleceń podczas kolejnych okresów podatności na depresję. Wynika to przede wszystkim ze specyfiki zaburzenia. W stanach depresyjnych spada motywacja, napęd oraz wiara w skuteczność podejmowanych działań. Kelly Rohan w badaniu porównawczym, dotyczącym efektywności fototerapii i terapii poznawczo-behawioralnej, powołuje się na przytaczane wypowiedzi pacjentów dotyczące niewygody i nieefektywności fototerapii. Wydaje się zatem, że aby skutecznie zabezpieczyć się przed kolejnymi nawrotami, niezbędna będzie pomoc terapeutyczna.
Poznawczo-behawioralne podejście do zaburzeń nastroju koncentruje się na minimalizowaniu deficytów poznawczych, stwarza warunki do uczenia się zaradności. To właśnie rozwój poczucia własnej skuteczności, a co za tym idzie - poprawa własnej samooceny oraz docenianie pozytywnych zdarzeń w życiu mogą być podstawą radzenia sobie z pojawiającymi się objawami zaburzeń w przyszłości, a także skuteczną motywacją do podjęcia dodatkowych kroków zapobiegających kolejnym nawrotom.
Więcej:
-
Goel, N., Etwaroo, G.R., (2006). Bright light, negative air ions and auditory stimuli produce rapid mood changes in a student population: a placebo-controlled study. Psychological Medicine, pp 1253-1263.
-
Rohan, K. J. et al. (2013). Cognitive-behavioral therapy vs. light therapy for preventing winter depression recurrence: study protocol for a randomized controlled trial. Trials, 14(1), 1-11.
-
Seligman, M, E., (2008). Psychologia pozytywna. W: J. Czapiński (red.) Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu, zdrowiu, sile i cnotach człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 18-33.
-
Sęk, H. (2008), Psychologia zaburzeń afektywnych, W: H. Sęk (red.), Psychologia kliniczna. Tom 2., Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 100-119.
-
Tonello, G. G. (2008). Seasonal affective disorder: Lighting research and Environmental psychology. Lighting Research & Technology, 40(2), 103-110.
Bądź na bieżąco! Zapisz się na nasz newsletter! (dodatkowo otrzymasz eBooka "Iluzje codzienności")
