Agresja kobiet w małżeństwie i w związkach romantycznych

Współczesna kobieta w małżeństwie heteroseksualnym jest spostrzegana przez społeczeństwo jako partner, a nie osoba tylko dla domu oraz dla zaspokajania potrzeb męża. Jednakże, jak pisze Renzetti i Curran (2005, s.259), „instytucja małżeństwa pozostaje nadal podmiotem regulacji rządowych, które określają prawa i obowiązki partnerów oraz wiek, płeć, a także stan zdrowia osób mogących zawrzeć związek małżeński… Amerykańskie ustawodawstwo cechuje ogromna różnorodność, jednak w większości stanów występuje akceptacja wielu podstawowych założeń kontraktu małżeńskiego, które sprawiają, iż współczesne małżeństwo w pewnej mierze przypomina to z przeszłości…”

Autorzy odwołują się do takich przykładów, jak zmiany miejsca zamieszkania przez kobietę po zawarciu związku, podejmowanie decyzji w małżeństwie w większości przez męża, mimo wspólnych narad z żoną, spotykanie się z problemami przenoszenia się kobiety do innego collegu, jeśli studiuje, zmiana nazwiska i całej dokumentacji z tym wiążącej się, ponoszenia większych opłat (czesnego) za naukę, jeśli jest studentką spoza stanu, utrata możliwości ubiegania się o urząd publiczny w swoim rodzinnym stanie... (por. Lingre, Taub, 1993, W: Renzetti i Curran, 2005).

Na tle walki o „władze w małżeństwie” jak najbardziej są widoczne aspekty agresji kobiet. Jednak czy możemy uważać tę „walkę” za przejaw agresji? Blumstein i Schwartz (1983, W: Renzetti i Curran, 2005), opierając się na wynikach badań, prowadzonych ponad 40 lat temu przez Blooda i Wolfe oraz na współczesne badania, mówią,: „...partner, który zarabia więcej pieniędzy, posiada większą władzę, mierzoną wpływem na podejmowania decyzji. Władza kobiet w małżeństwie zależy w dużej mierze od wysokości ich zarobków - w porównaniu z zarobkami mężów...” (Blumstein i Schwartz, 1983, W: Renzetti i Curran, 2005, s.260).

W czasie zmian społecznych i socjalnych, pozycja kobiet w sferze profesjonalnej widocznie się zmienia. Kobiety, które walczą o władzę w polityce również jak we własnej rodzinie (walka o równouprawnienie) są spostrzegane jako kobiety władcze, agresywne, mało kobiece, „facet w spódnicy” i in. Dobrym przykładem takiej agresywnej kobiety może posłużyć ukraińska „żelazna lady” Julia Tymoszenko, lider i przewodnicząca partii Blok Julii Tymoszenko, premier Ukrainy 2005-2006, 2007-2009.

Odwołując się do starego powiedzenia „czyny znaczą więcej niż słowa”, zauważamy, że niektóre działania są automatycznie przypisywane kobiecie lub mężczyźnie, są one bowiem głęboko zakorzenione z strukturze i ideologii rodziny. Kudson-Martin i Mahoney (1998) zaznaczyli, że nawet w małżeństwach, w których pary są przekonane o równym podziale władzy, istnieją subtelne, lecz istotne różnice w odniesieniu do władzy: żony częściej niż mężowie martwią się obrażeniem lub zdenerwowaniem swojego współmałżonka, przystosowaniem się do potrzeb i pragnień partnera oraz dostosowaniem swego rozkładu dnia do rozkładu dnia męża.

Ten schemat w dużym stopniu pasował do społeczeństwa ukraińskiego, ponieważ kulturowo się złożyło, że mężczyźni mieli i nadal mają więcej władzy, pomijając, że więcej zarabiali i zarabiają, natomiast kobieta - żona nie potrafiła samodzielnie wychować dziecka bez pomocy przedstawiciela płci męskiej, była od niego zależna i przystosowywała się do sytuacji. Mimo dużych zmian gospodarczo - społecznych schemat ten przetrwał. Wciąż tę tendencję da się zaobserwować szczególnie na wsiach i w małych miastach, natomiast w mniejszym stopniu w dużych miastach, gdzie jest większy wybór pracy i możliwości ciągłego dokształcania się i robienia kariery zawodowej.

W podrozdziale Płeć kulturowa i prace domowe: co kto robi? Renzetti i Curran (2005, s.261) odwołują się do badań Coltrane z 2000 roku (meta-analiza ponad 200 pozycji) poświęconych tematyce wykonania prac domowych: otóż kobiety poświęcają zdecydowanie więcej czasu niż ich mężowie, mimo to, że ostatnio kobiety zredukowały, a mężczyźni podwyższyli swój godzinny udział w rutynowych obowiązkach domowych (większość kobiet jest zatrudniona poza domem - wykonuje „płatną pracę”, oraz wykonują niezbędne czynności domowe, pracuje bezpłatnie, czyli ma „drugą zmianę”, natomiast działania męża ograniczają się do wyrażania „chęci pomocy” oraz sporadycznych działań). Kuschel (1992, w: Bjorkqvist i Niemela, 1992) opisując zwyczaje i zachowania ludzi z Bellonese, wyspy Solomona, wśród fizycznej i werbalnej agresji zaznacza również takie przykłady wyrażania agresji kobiety wobec męża, jak odmawianie stosunków intymnych z nim, niegotowanie posiłków, brak opieki – nie sprząta, nie pierze, nie wykonuje innych czynności domowych.

DeMaris (1987) zaznacza ważność wpływu struktury relacji w rodzinie pomiędzy dzieckiem a rodzicami. Badania z 484 studentami pokazały, że agresja kobiet w związkach heteroseksualnych może być podyktowana przez naśladowanie pewnego modelu zachowań kobiety - matki, która dąży do kontroli partnera. Natomiast dla studentów płci męskiej silnym predyktorem do zachowań agresywnych wobec partnerki było ostre karanie w dzieciństwie, drugim predykatorem tego rodzaju agresji uważano dwa modele zachowania rodziców: zarówno agresja matki wobec ojca, jak i ojca wobec matki.

Riggs i O’Leary (1996), posługując się strukturalnymi analizami danych uzyskanych w wyniku badań 245 studentów (232 kobiety i 113 mężczyzn), sprawdzili predykcyjny model agresji w związkach romantycznych, źródłem której były modele o podłożu sytuacyjnym. Wśród kobiet zarówno jak i mężczyzn agresja była bezpośrednio skorelowana z postawą badanej osoby wobec agresji, przejawami agresji w przeszłości oraz zajściem konfliktów w związkach. Jednak zależność pomiędzy zachowaniem agresywnym w związku romantycznym a 1) występowaniem agresji w rodzinie, z której pochodziła badana osoba, 2) nastawieniem ku agresji oraz 3) ogólnie wyższym poziomem agresji była zauważona tylko wśród kobiet. Rezultaty badań wyjaśniły 60% wariacji ukrytych zmiennych agresji interpersonalnej wśród mężczyzn i tylko 32% takich zmiennych wykryto w badaniach z kobietami (tamże).

Hanley i O’Neill (1997) zaznaczają, że 33% z przebadanych przez nich par będących w związku mają przynajmniej jednego partnera, który zachowuje się agresywnie, oraz mniej niż 20% badanych przyznają się do win po obu stronach. Badania przeprowadzono za pomocą CTS oraz kwestionariusza do pomiaru przywiązania emocjonalnego. Jeśli para charakteryzująca się agresją mogła wyjaśnić sobie przyczynę agresji werbalnej, którą najczęściej posługiwała się, to dosyć często taka para miała problem z określeniem poziomu przywiązania emocjonalnego.

Motywy i dominujące formy interpersonalnej agresji kobiet w stosunku do partnera były zbadane przez Olsen i Lloyd (2005) oraz Straussa i Sweet’a (1992). Olson i Lloyd (2005) sądzą, że agresja w parach romantycznych jest skorelowana z kontrolą i siłą. Tymczasem kobieta podczas rozwiązywania konfliktu z mężczyzną czy nawet negocjacji z nim na równych zasadach może okazać się daleka od wygranej, ze względu na jej rolę społeczną. Dodatkowym czynnikiem przegrywania negocjacji przez kobietę i niezdolności kontrolowania męskiego zachowania mogą być różnice fizyczne (np. „siła mięśni”) pomiędzy kobietą a mężczyzną oraz różnice płci. Dasgupta (2002) dzieli kobiecą agresję wobec partnera ze względu na konteksty: natychmiastowy kontekst siły i kontroli w stosunkach oraz szerszy kontekst zakazanej męskości / kobiecości, patriarchatu i instytucjonalne przypisy.