Moralność

Szczegóły

Utworzono: 28 czerwca 2011

Ewa Szumowska

Motywacja moralna jako jeden z obszarów zainteresowania psychologii moralności - trzy źródła motywacji moralnej.

Psychologia zajmuje się jednak nie tylko tym, co podlega moralnej ocenie, czy jakie zachowania są (nie)moralne, a zgłębia proces, w efekcie którego ludzie przyswajają sobie moralne zasady, szukając ogólnych praw rządzących rozwojem moralnym lub też badając przyczyny możliwych odstępstw. Bada również przyczyny i mechanizmy, które skłaniają ludzi do postępowania zgodnie z moralnymi zasadami lub im wbrew, zajmując się motywacją moralną. Psychologia poszukuje więc odpowiedzi na pytanie: „Dlaczego ludzie postępują (nie)moralnie?”. Odpowiedź na to pytanie stanowić będzie dalszą część tego rozdziału.

W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat powstało co najmniej kilka teorii moralności, każda z nich oparta na innych założeniach odnośnie tego, co motywuje moralne działanie. Wiele teorii koncentrowało się na roli moralnego rozumowania (tu jedną z najbardziej znaczących jest teoria Kohlberga), wówczas gdy inne (np. Hoffman) podkreślały rolę emocji moralnych. Coraz większa liczba badaczy jednak zgodna jest co do tego, że motywacja moralna może być w pełni zrozumiana tylko dzięki wzięciu pod uwagę jeszcze jednego elementu - centralności moralności dla Self(centrality of morality to the self), często określanej jako tożsamość moralna (moralidentity) (Aquino i Reed, 2002; Aquino, Freeman, Reed, Vivien, 2009; Hart, 2005a). Hardy (2006), pisząc o źródłach moralnej motywacji, na pierwszym miejscu wymienia tożsamość właśnie (obok rozumowania i emocji).

Rozumowanie moralne.

Jedną z najbardziej wpływowych teorii rozumowania moralnego jest poznawczo – rozwojowa teoria Kohlberga (1969). Według tej teorii zasady moralne, kiedy raz przyswojone i zrozumiane, w sposób naturalny motywują działanie moralne. Wraz z dojrzewaniem zdolności moralnego rozumowania jednostka staje się bardziej skłonna do używania zasad moralnych przy dokonywaniu sądów w sytuacjach moralnych i zasady te stają się dla niej coraz bardziej istotne, sprawiając, że jednostka czuje się zobowiązana, by zachowywać się zgodnie ze swymi moralnymi osądami. Według tej teorii najsilniejszym predykatorem etycznego zachowania powinno być więc rozumowanie moralne.

W literaturze można wyróżnić dwa typy rozumowania moralnego: rozumowanie etyczne lub dotyczące sprawiedliwości (Kohlberg, 1969) i rozumowanie prospołeczne albo troski (dotyczące sytuacji, kiedy potrzeby i pragnienia jednej osoby mogą być skonfliktowane z dobrem innym, przy nieobecności formalnych praw, zasad lub społecznych wskazówek) (Eisenberg, 1986, za: Hardy, 2006). Oba te rodzaje rozumowania związane są z różnymi formami działania moralnego. Jednakże relacje pomiędzy nimi a moralnym działaniem zdają się być słabe, sugerując, że jeśli chodzi o moralność, należy wziąć pod uwagę coś więcej niż tylko rozumowanie (Hardy, 2006; Shao, Aquino i Freeman, 2008).

Emocje moralne jako źródło moralnej motywacji.

Niejako odpowiedź i uzupełnienie do teorii poznawczych i poznawczo – rozwojowych moralności stanowią teorie skupiające się na roli emocji moralnych. Według Hoffmana (Hoffman, 2000, za: Hardy, 2006) emocje moralne to pierwotne źródło motywacji do działań moralnych. Zwraca on uwagę na fakt, że abstrakcyjnym zasadom moralnym, nabytym zazwyczaj w „chłodnym” kontekście dydaktycznym, jak wykłady czy kazania, brakuje siły motywującej. I tu bardzo ważną rolę odgrywają emocje moralne, takie jak wstyd, poczucie winy czy empatia. Zadanie empatii na przykład polega na przekształceniu zasad w poznawcze reprezentacje, ale naładowane empatycznym afektem, dając im przez to siłę motywującą. Innymi słowy, wtedy, gdy rozumowanie moralne ukierunkowuje moralne emocje, to emocje dostarczają motywującej „iskry”, która prowadzi do moralnego działania. Wspomnianą wcześniej empatię można scharakteryzować jako „odpowiedź afektywną, która wyrasta ze zrozumienia emocjonalnego stanu drugiej osoby” (Eisenberg, Fabes i Spinard, 2006 za: Hardy, 2006). Na podstawie metaanalizy stwierdzono pozytywną korelację pomiędzy empatią a prospołecznym zachowaniem dzieci, młodzieży i dorosłych. Nie jest ona jednak na tyle znacząca, by wyjaśniać całość zachowania moralnego. Hardy (2006) postuluje zatem uwzględnienie tożsamości moralnej zarówno w badaniu, jak i myśleniu o moralności.