Norma prawa jako komunikat perswazyjny

Szczegóły: Utworzono: 14 maja 2007; Bartosz W. Wojciechowski

Strona 3 z 3

Skuteczność norm prawa w kontekście modelu ELM

paragraf

Biorąc pod uwagę to, że prawo jest tworzone przez ludzi i dla ludzi, stwierdzić należy, iż prawodawcy i organy stosujące prawo przykładają niewielką wagę do natury człowieka (Gutman, Tonge, King, Myerson i Wallner, 2001). Pomijana jest rola emocji, popędów i motywacji (Feldman, 2000). Jedynie zaburzenia psychotyczne oraz ograniczona sprawność umysłowa, a zatem własności psychologiczne sprzyjające wyborowi określonego zachowania albo utrudniające wybór postępowania właściwego, mogą wpływać na sankcje prawne (Ciosek, 2001).

Normy prawa mogą być uznane za szczególnego rodzaju przekazy perswazyjne. Ich celem jest zmiana oceny osób lub zjawisk. Akt wydania ustawy – nadania przekazu perswazyjnego – może być traktowany jako próba wpłynięcia na ocenę, jaką podmiot żywi w stosunku do jakiejś osoby, obiektu lub zjawiska. Mechanizmy psychologiczne uczestniczące w przetwarzaniu reklamy, hasła propagandowego czy przepisu prawa są takie same.

Stwierdzić jednak należy, że hasła reklamowe skuteczniej wpływają na zachowania odbiorców niż przepisy prawa. Pojawia się zatem pytanie: Dlaczego normy prawa nie wywołują skutecznej zmiany w postawach obywateli?

Odpowiedzi udzielić można odwołując się do modelu dwutorowości przekazu – ELM. Badania przeprowadzone w 2003 na grupie pięćdziesięciu osób różniących się wiekiem, wykształceniem i wykonywanym zawodem, dostarczają pewnych wskazówek. Z analizy zebranych danych wynika, że jedynie 16% badanych wykazywało motywację do poznawania i analizowania przepisów prawa. Ponadto, tylko 4% badanych wyraziło chęć poznania przepisów prawa; za zdolną do zrozumienia przepisów prawa uznano co szesnastą osobę.

Reasumując, najwyżej cztery osoby na sto przetwarzają komunikat - prawo - w trybie centralnym. Dodać należy w tym miejscu, że ustawodawca zwykle nie przywiązuje wagi do odpowiedniej argumentacji przemawiającej za postępowaniem zgodnym z przepisami, zastępuje to sankcjami. Przepisy prawa nie wywołują trwałej i odpornej na wpływy zmiany postawy. Nie są spełnione warunki niezbędne do przetwarzania przekazu w trybie centralnym.

Podsumowanie

Perswazja to aktywność komunikacyjna, której świadomym celem jest wywoływanie zmiany albo w systemie postaw lub przekonań adresata, albo wręcz w jego zachowaniu. Normy prawa są komunikatami perswazyjnymi. W związku z tym, że ludzie nie zawsze gotowi są postępować w zgodzie z przepisami, w systemie prawa istnieją powiązania norm z sankcjami za ich nieprzestrzeganie. Pomimo dotkliwych sankcji, prawo jest często łamane.

Nieskuteczność norm sankcjonujących wyjaśnić można niedostosowaniem komunikatów perswazyjnych – przepisów - do cech ich adresatów oraz ograniczeniami wynikającymi z właściwości psychologicznych ludzi.

W celu wywołania zmiany postawy albo postępowania, niezbędne jest kumulatywne wystąpienie trzech elementów: motywacji, zdolności do przetworzenia przekazu oraz potrzeby poznawczej.

Jeśli komunikat będzie zawierał ponadto mocne argumenty, nastąpi trwała i odporna na ataki zmiana postawy, a w konsekwencji zmiana zachowania.

Parafrazując słowa Cesare Beccarii stwierdzić można, że lepiej byłoby przekonywać do przestrzegania przepisów prawa, niż karać za ich łamanie. Na tym powinien polegać główny cel każdego dobrego prawodawstwa.

{rdaddphp file=moje_php/autorzy/bwojciechowski.html}

Literatura

Beccaria, C. (1959), O przestępstwach i karach. Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa.
Boziewicz, W. (1939), Polski Kodeks Honorowy. Ossolineum, Warszawa – Kraków.
Ciosek, M. (2001), Psychologia sądowa i penitencjarna. Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa.
Feldman, H.L. (2000), Foreward: law, psychology and the emotions. Chicago – Kent Law Review, Vol. 474, No. 74, pp 1432 – 1434.
Griffin, E. (2003), Podstawy komunikacji społecznej. GWP, Gdańsk.
Gutman, J., Tonge, B., King, N., Myerson, N., Wallner, A. (2001), The psychological impact of the legal system on sexually abused children. Psychiatry, Psychology and Law, Vol. 8, No. 2, pp 174 – 179.
Kenrick, T.D., Neuber, S.L., Cialdini, R. B. (2002), Psychologia społeczna. GWP, Gdańsk.
Lien, N.H. (2001), Elaboration likelihood model in consumer research: review. PNSC, Vol. 11, No. 4, pp 301 – 310.
Metzler, A.E., Weiskotten, D., Morgen, K.J. (1999), The application of the elaboration likelihood model to HIV prevention in an adolescent population. National HIV Prevention Conference, Lehigh University Press, Betlehem.
Mika, S. (1981), Psychologia społeczna. PWN, Warszawa.
Mongeau, P.A., Miller – Williams, M.L. (1996), Argument quality and the elaboration likelihood model of persuasion, unpublished.
Petty, R.E., Cacioppo, J.T., Goodman, R. (1981), Personal involment as a determinant of argument – based persuasion. Journal of Personality and Social Psychology, Vol. 41, pp 847 – 855.
Petty, R.E., Wells, G.L., Heesacker, M., Brock, T.C., Cacioppo, J.T. (1983 a), The effects of recipent posture on persuasion. Personality and Social Psychology Bulletin, Vol. 9, pp 209 – 222.
Petty, R.E., Cacioppo, J.T., Schumann, D. (1983 b), Central and peripheral routes to advertising effectiveness: the moderating role of involvment. Journal of Consumer Research, Vol. 10, pp 532 – 543.
Tokarz, M. (2002), Argumentacja i perswazja. Filozofia Nauki, Nr 3 – 4 (39 – 40), pp 5 – 39.
Wojciszke, B. (2001), Człowiek w relacji z innymi; w: „Psychologia” pod red. Strelau, J., tom III, rozdz. VIII. GWP, Gdańsk.
Ziembiński, Z. (1997), Logika praktyczna. Wydawnictwa Naukowe PWN, Warszawa.