Rola afektu w myśleniu i relacjach społecznych

Szczegóły

Utworzono: 10 maja 2007

Joseph P. Forgas

Badania nad poznawczymi konsekwencjami afektu

Założenie, że afekt wpływa na poznanie bywało już niekiedy rozważane także wśród wielkich myślicieli.Powstaje jednak pytanie: dlaczego coś takiego jak 'infuzja afektu' oddziałuje oraz jakie są psychologiczne mechanizmy, które nasilają lub osłabiają jej występowanie?

Jak nigdy wcześniej współczesna psychologia poznawcza dokładnie określa sposób w jaki infuzja afektu modyfikuje nasze myśli i sądy.

Afekt może wpływać na treści poznawcze poprzez dwa komplementarne mechanizmy: mechanizm rozumowania i wnioskowania, a także mechanizm pamięci. Ogólnie rzecz biorąc afekt może wpływać na sposób w jaki informacja jest przetwarzana. Przyjrzyjmy się nieco dokładniej tym wszystkim mechanizmom.

Rozumowanie i wnioskowanie

Zgodnie z tym modelem afekt może wpływać na procesy myślenia powodując błąd w rozumowaniu i wnioskowaniu: jednostki mogą sobie zadawać pytanie: 'Jak się z tym czuję?’ i w ten sposób mogą oni wziąć istniejące wcześniej uczucia jako wskazówkę co do reakcji na cel (Schwarz, 1990).

Ten rodzaj apercepcji może wystąpić wówczas, gdy ludzie zamiast kierować się dostępnymi informacjami mylnie używają swojego stanu afektywnego jako heurystycznej wskazówki odnośnie adekwatnej reakcji na daną sytuację. Najczęściej do takiego stanu rzeczy dochodzi wówczas, gdy ludzie mają mało czasu, lub kiedy sytuacja nie godzi w poważne interesy jednostki, która tym samym nie analizuje ani nie podejmuje się oceny - jak na przykład niespodziewany telefon ankietera badającego opinię publiczną (Schwarz & Clore, 1983).

Nie jest jednak zbyt jasne w jaki sposób proces 'Jak się z tym czuję?' zmienia świadomość, procesy wnioskowania oraz uaktywnia utajone mechanizmy automatycznego rozumowania. Model nie wyjaśnia także w jaki sposób wskazówki inne niż afekt, takie jak aktualne bodźce informacyjne i ogólne struktury wiedzy mogą się uaktywniać w procesie reakcji. Model przypomina więc bardziej teorię błędnego lub nawet kompletnego braku wnioskowania, niż kompletny model wpływu afektu na sądy i procesy poznawcze.

Mechanizm Pamięci: Afekt poprzedza wspomnienia

Alternatywny model poprzedzania afektem (Bower, 1981) pozycjonuje afekt jako integralną część poznawczych reprezentacji świata. Afektywne stany powinny automatycznie poprzedzać myśli i wspomnienia zgodne z ich znakiem, zwiększając konstruktywność i użyteczność zadaniową tych drugich.

Liczne eksperymenty potwierdziły te założenia, i odkryły, że afektywne poprzedzanie jest najbardziej pożądane wówczas, gdy ludzie zmagają się z wymagającymi poznawczo zadaniami, które wymagają konstruktywnego myślenia i przydatność informacji poprzedzonych afektywnie jest w cenie (Eich & Macauley, 2000).

Teorie integrujące, takie jak Model Infuzji Afektu (AIM; Forgas, 1995a, 2002; zobacz poniżej) przekonują, że zakres i natura wpływu stanów afektywnych na myślenie o świecie społecznym, powinny przede wszystkim zależeć od strategii przetwarzania informacji, których ludzie stosują.

Wpływ afektu na przetwarzanie informacji

Afekt może również wywierać bardziej bezpośredni wpływ na procesy poznawcze – tj. na to jak ludzie myślą (Bless & Fiedler, 2006; Fiedler, 2001).

Wysnuto przypuszczenie, że pozytywny afekt osłabia a negatywny nasila procesy wysiłku intelektualnego, jak wówczas gdy osoby w pozytywnym nastroju starają się w nim pozostać, co nie kosztuje ich wiele wysiłku, natomiast osoby w negatywnym nastroju starają się ów stan jak najszybciej zmienić (Clark & Isen, 1982).

Bazując jednak na nieco nowszych dowodach naukowych, Bless i Fiedler (2006) pokazują, że procesy przetwarzania z udziałem afektu mogą być lepiej zrozumiane z punktu widzenia fundamentalnej dychotomii poznawczej: akomodacji i asymilacji, - rozróżnienia, którego używał także Piaget.

Akomodacja wymaga skupiania się na procesach zachodzących w świecie, powodując dostosowanie się posiadanej wiedzy i umiejętności do otaczającej nas rzeczywistości. Proces ten odpowiada za modyfikowanie naszej wiedzy wobec nowych informacji z otoczenia w sposób indukcyjny zwany 'myśleniem dół - góra'.

Asymilacja jest uzupełniającym procesem, który przyswaja informacje ze środowiska przez pryzmat posiadanej przez człowieka wiedzy i dostosowuje ją (informację) do istniejących struktur tej drugiej. Jest to innymi słowy myślenie dedukcyjne zwane 'myśleniem góra - dół'.

Większość zadań poznawczych wymaga stosowania obu tych strategii poznawczych, jednak oczywiście w różnych proporcjach w zależności od rodzaju zadania. Ten model jest powiązany z ewolucyjnymi teoriami, które argumentują, że odmienne rodzaje stanów afektywnych powodują uaktywnianie się odmiennych stylów poznawczych (Frijda, 1986).

Aktualne dowody sugerują, że pozytywny afekt uaktywnia bardziej schematyczne, asymilacyjne procesy przetwarzania 'góra - dół' podczas gdy negatywny afekt wymaga akomodacyjnego 'dół - góra' i zewnętrznie zorientowanych uwagowo strategii (Bless & Fiedler, 2006; Fiedler, 2001; Forgas, 2006).

Integracyjne teorie: Model Infuzji Afektu (AIM)

Afekt może wpływać zarówno na zawartość treści myślowych jak i na sam proces myślenia. Najnowsze integracyjne teorie takie jak Model Infuzji Afektu (AIM; Forgas, 2002) koncentrują się na poszukiwaniu specyficznych warunków, które nasilają lub osłabiają indukcję afektu.

I tak wpływ torowania afektem można rzetelnie mierzyć, wówczas gdy zadania poznawcze wymagają silnego przetwarzania analitycznego, wykorzystującego wiedzę zawartą w pamięci długotrwałej.

Można również mierzyć czynnik afektywny, torujący procesy wnioskowania, kiedy ludzie nie posiadają kompetencji, brak im motywacji lub zasobów do poradzenia sobie z zadaniem silnie wyczerpującym poznawczo.

Model Infuzji Afektu (AIM) przewiduje, że wpływ afektu na poznanie zależy od tego, które procesy poznawcze są angażowane w rozmaitych sytuacjach: ocena ze względu na zasoby, oraz ocena ze względu na otwartość i głębokość przetwarzania w poszukiwaniu informacji.

Łącząc procesy ilościowe (zasoby) i jakościowe (otwartość, konstruktywność) model wyróżnia cztery odrębne style przetwarzania: bezpośredniego dostępu (małe zasoby, zamknięty, płytkie przetwarzanie), zmotywowanego przetwarzania (duże zasoby, zamknięty, płytkie przetwarzanie), heurystycznego przetwarzania (małe zasoby, otwarty, głębokie przetwarzanie), i przetwarzania analitycznego (duże zasoby, otwarty, głębokie przetwarzanie). Infuzja afektu zachodzi wówczas, gdy stosowane są strategie przetwarzania analitycznego lub heurystycznego.

Infuzja nie powinna mieć miejsca z kolei wówczas, gdy mamy do czynienia ze stylami bezpośredniego dostępu oraz zmotywowanego przetwarzania. AIM różnicuje także zmienne ze względu na kontekst, w zależności od zadania, osoby i sytuacji, które wpływają na procesy wyboru i indukcję afektu. Implikacje wynikające z tego modelu są aktualnie testowane w licznych eksperymentach, o czym przekonamy się już niebawem.