Rola afektu w myśleniu i relacjach społecznych

Szczegóły

Utworzono: 10 maja 2007

Joseph P. Forgas

Afekt: destrukcyjny czy niezbędny?

Kolejnym powodem, dla którego procesy afektywne były na drugim planie, było przekonanie w zachodniej cywilizacji, że afekt jest zabójczy dla procesów myślenia racjonalnego i utrudnia dokonanie właściwej oceny sytuacji.

Platon sugerował, że emocje są prymitywnym podsystemem ludzkiej psychiki, i postulował aby w idealnym państwie filozofowie kierowali się rozumem i byli odporni na niszczycielskie impulsy emocjonalne. Myśl, że afekt zabija racjonalne myślenie utrzymywała się z różnym nasileniem przez wieki, postulowali tak nawet Freud, Tarde i LeBon.

Psychoanaliza z grubsza zakładała, że kontrolowanie afektu wymaga równoważenia procesów psychicznych, co nieudolnie czynione prowadziło do zaburzeń psychicznych. Niektórzy pisarze uważali nawet, że nasza niezdolność do rozumienia i kontrolowania afektu może przyczynić się do upadku naszej cywilizacji i ludzkiego gatunku (Koestler, 1978).

Niektórzy pisarze uważali nawet, że nasza niezdolność do rozumienia i kontrolowania afektu może przyczynić się do upadku naszej cywilizacji i ludzkiego gatunku (Koestler, 1978).

W końcu odkrycia neurobioloii, społecznego poznania oraz psychofizjologii w ciągu ostatnich kilku dekad doprowadziły do rewizji dotychczasowych poglądów, wskazując na to, że afekt jest podstawowym komponentem zachowania i myślenia. Myślenie jest niemalże niemożliwe bez udziału afektu (Adolphs & Damasio, 2001).

Słynna sentencja Pascala sprzed ponad 350 lat, mówiąca o tym, że “serce ma swoje powody, których samo nie rozumie” (Pascal, 1643/1966, p. 113) ustępuje miejsca najnowszym empirycznym badaniom, wskazującym na to, że afekt jest esencją myślenia (Damasio, 1994).

Afekt w psychologii: ujęcia tradycyjne

Wczesne podejścia do emocji i poznania były kształtowane przez takie nurty jak psychoanaliza i behawioryzm.

Psychoanaliza lokowała afekt w silnych impulsach biologicznych, którymi 'id' bombardowało próbujące utrzymać równowagę i kontrolę 'ego'. Ta idea szybko zdominowała powszechne sądy, ale miała zaledwie nikły wpływ na badania psychologiczne. Z jednym wyjątkiem, Feshbach i Singer (1957) odkryli, że tłumienie strachu paradoksalnie wpływa na postrzeganie "innych osób jako lękliwe i pełne obawu" (p.286), co sugeruje, że "tłumienie strachu powoduje tendencję do projektowania własnych lęków na inne obiekty" (p. 286).

Mimo wszystko psychoanalityczne teorie pozostawały niezbite przez próby rewizji i druzgocącą krytykę tak samych psychoanalityków, jak i filozofów takich jak Karl Popper i inni.

Radykalny behawioryzm sugeruje, że wszelkie wpływy afektywne, sądy czy opinie są uwarunkowane przez ślepe asocjacje pomiędzy afektem a źródłami stymulacji. Pełny repertuar ludzkich emocji może zostać wyjaśniony poprzez skumulowane doświadczenia, będące odpowiedziami organizmu i pojedynczych emocji na bodźce płynące z otoczenia (Watson & Rayner, 1920).

Wpływ radykalnego behawioryzmu został zrewidowany, część poglądów została odrzucona, zaś idea Watsona, że afekt wpływa na sądy czy opinie poprzez przypadkowe asocjacje przetrwała w wyniku badań. Clore i Byrne (1974) pokazali, że awersywne lub pozytywne bodźce środowiskowe (bodźce bezwarunkowe) mogą wywołać afektywną reakcję (reakcja bezwarunkowa) u osoby przebywającej w tymże środowisku.

Rewolucja poznawcza

W latach 60 ubiegłego stulecia rozwinął się w psychologii nurt poznawczy, który zaczął wypierać behawioryzm, jednak niestety ów nurt również ignorował procesy afektywne. Procesy przetwarzania informacji skupiły się na chłodnym, pozbawionym afektu myśleniu, postrzegając sam afekt jako nieistotny szum. Interesujące, że nawet Heider (1958) w swojej wpływowej fenomenologicznej pracy zignorował afekt i skupił się na zimnym, logicznym wnioskowaniu.

Jeszcze kilka dekad musiało upłynąć, aby psychologowie dostrzegli znaczenie procesów afektywnych . We wczesnych latach 80, w badaniach nad pamięcią wykazano, że afekt pełni znamienitą rolę w procesach zapamiętywania przez ludzi informacji ze świata społecznego (Neisser, 1982). W obrębie psychologii społecznej Robert Zajonc (1980) postulował za pierwszeństwem afektu wobec ludzkich zachowań.

Ostatecznie model sieci asocjacyjnych Gordona Bowera dał główny impuls i tym samym zielone światło eksperymentalnym badaniom poznawczo - afektywnym pokazując jak silny wpływ ma nastrój na zapamiętywanie informacji zgodnych z jego znakiem (Bower, 1981).

Afekt i reprezentacje umysłowe

Afekt odegrał także główną rolę w sposobie, w jaki ludzie tworzą reprezentacje umysłowe wydarzeń społecznych (Forgas, 1982). Jak zauważa Pervin (1976): "to, co jest zdumiewające to zasięg z jakim rozmaite sytuacje są opisywane w terminach afektywnych … i organizowane w terminologię zbliżoną do afektywnego pobudzenia przez nie" (p.471).

Całkiem niedawno Niedenthal i Halberstadt (2000) odkryli, że “stymulacja może być zgodna z umysłową kategorią, nawet jeśli nie wiele ma z nią wspólnego lub gdy emocjonalna reakcja jest przez ową kategorię wywoływana” (p. 381). Badania te pokazały, że afekt odgrywa znaczącą rolę w tworzeniu się reprezentacji umysłowych i tym w jaki sposób są one implantowane w pamięci. Co ciekawe, to działa w dwie strony, ponieważ procesy poznawcze mają również wpływ na generowanie reakcji afektywnych, co zobaczymy już niebawem.