Rola afektu w myśleniu i relacjach społecznych

Szczegóły: Utworzono: 10 maja 2007; Joseph P. Forgas

Jednym z najbardziej fascynujących zagadnień dotyczących natury ludzkiej jest, nadal bardzo słabo zbadane, wzajemne oddziaływanie na siebie afektu i poznania – emocjonalnych i racjonalnych sposobów radzenia sobie z otaczającym nas światem.

Afekt jest nie tylko wszechobecnym fenomenem wpływającym na nasze zachowania, ale także bardzo potężnym czynnikiem wywołującym szereg ludzkich reakcji, jednak sfera badań nad nim była dość uboga i do niedawna odrzucana na drugi plan, jako mało interesująca badaczy.

Niniejszy artykuł podsumowuje i łączy dotychczasowe oraz najnowsze podejścia do tego zagadnienia, ostatnie teoretyczne, jak również empiryczne prace, ukazując wzajemne oddziaływanie afektu i poznania.

W szczególności koncentruję się na naszych własnych badaniach nad afektywnymi stanami jako predyktorami specyficznych reakcji w odniesieniu do wielu sądów społecznych, zachowań interpersonalnych, włączywszy w to negocjacje, komunikację werbalną, a także techniki wpływu społecznego.

Główne osiągnięcia i niedociągnięcia tej kwitnącej perspektywy badawczej zostały przedyskutowane, a perspektywa przyszłych psychologicznych badań nad poznawczymi i behawioralnymi konsekwencjami stanów afektywnych jest tutaj rozważana.

Wstęp

Od zarania dziejów relacje pomiędzy poznaniem a afektem, przejawiającymi się jako myślenie i uczuciowość, należały do najbardziej fascynujących zagadnień, które zajmowały czas artystom, pisarzom i filozofom. Wybitni myśliciele tj.: Arystoteles, Sokrates, Platon, Epikur, Kartezjusz, Pascal, Kant i wielu innych, rozwodzili się nad wpływem myślenia i afektu na ludzkie interesy.

Afirmowanie pozytywnego afektu i dobrostanu, a deprecjonowanie depresji i smutku stanowią istotne płaszczyzny wielu rozwiniętych społeczeństw i państw (Diener, 2000; Ciarrochi, Forgas & Mayer, 2006). W pewnym sensie nacisk na afekt i poznanie leży w sercu odwiecznego zagadnienia dotyczącego próby zrozumienia podstawowych relacji między rozumowaniem a emocjami w celu zgłębienia natury ludzkiej (Hilgard, 1980).

W obrębie psychologii zainteresowanie afektem wyraźnie wzrosło przez ostatnie kilka dekad, po dosyć długim okresie odrzucania go jako mało znaczącego predyktora ludzkich zachowań czy myśli.

Jeszcze jednak ten progres jest bardzo słaby, ale dobrze rokuje na przyszłość. Nawet definicje terminów takich jak 'afekt' czy 'emocje' są dość problematyczne, a relacje między tymi dwoma a poznaniem stanowią przedmiot intensywnych debat (Forgas, 2006).

Podczas gdy niektórzy badacze koncentrują się na poznawczym poprzedzaniu stanów emocjonalnych, skupiając się na ocenie podwalin emocjonalnych reakcji (eg. Smith & Kirby, 2000), inni zadają alternatywne pytanie: jakie są poznawcze i behawioralne konsekwencje stanów afektywnych, takich jak codzienne nastroje?

Niniejszy artykuł prezentuje rezultaty wielu lat badań eksperymentalnych w naszym laboratorium, dociekających wieloaspektowego wpływu stanów afektywnych i nastroju na myślenie, ludzkie sądy i zachowania. Najpierw jednak zaprezentuję krótki przegląd okoliczności i teorii poprzedzających nasze badania.

Stanowisko historyczne i teoretyczne

Spośród trzech głównych kierunków badawczych ludzkiego umysłu – poznania, afektu i motywacji, tylko afekt pozostawał do tej pory w cieniu i jest tak słabo zbadany (Hilgard, 1980).

Dlaczego tak się stało?

Ten trójstronny podział ludzkiego umysłu został ukształtowany już w XVIII wieku przez ówczesnych filozofów, którzy tym samym utorowali drogę późniejszym behawiorystom, a następnie kognitywistom, których teorie i badania zdominowały psychologię, zaś afekt pozostał sferą niezauważoną i zapomnianą (Hilgard, 1980).

We wczesnych introspekcyjnych eksperymentach Wundta, Titchnera i innych, te trzy elementy były rozważane łącznie, jako komplementarne okna, umożliwiające przeglądanie ludzkich doświadczeń.

Niestety wraz z hegemonią behawioryzmu te trzy domeny zostały uznane za suwerenne i nie powiązane ze sobą dziedziny, które można badać z osobna, co doprowadziło do spadku zainteresowania afektem (Hilgard, 1980).

Afekt: destrukcyjny czy niezbędny?

Kolejnym powodem, dla którego procesy afektywne były na drugim planie, było przekonanie w zachodniej cywilizacji, że afekt jest zabójczy dla procesów myślenia racjonalnego i utrudnia dokonanie właściwej oceny sytuacji.

Platon sugerował, że emocje są prymitywnym podsystemem ludzkiej psychiki, i postulował aby w idealnym państwie filozofowie kierowali się rozumem i byli odporni na niszczycielskie impulsy emocjonalne. Myśl, że afekt zabija racjonalne myślenie utrzymywała się z różnym nasileniem przez wieki, postulowali tak nawet Freud, Tarde i LeBon.

Psychoanaliza z grubsza zakładała, że kontrolowanie afektu wymaga równoważenia procesów psychicznych, co nieudolnie czynione prowadziło do zaburzeń psychicznych. Niektórzy pisarze uważali nawet, że nasza niezdolność do rozumienia i kontrolowania afektu może przyczynić się do upadku naszej cywilizacji i ludzkiego gatunku (Koestler, 1978).

Niektórzy pisarze uważali nawet, że nasza niezdolność do rozumienia i kontrolowania afektu może przyczynić się do upadku naszej cywilizacji i ludzkiego gatunku (Koestler, 1978).

W końcu odkrycia neurobioloii, społecznego poznania oraz psychofizjologii w ciągu ostatnich kilku dekad doprowadziły do rewizji dotychczasowych poglądów, wskazując na to, że afekt jest podstawowym komponentem zachowania i myślenia. Myślenie jest niemalże niemożliwe bez udziału afektu (Adolphs & Damasio, 2001).

Słynna sentencja Pascala sprzed ponad 350 lat, mówiąca o tym, że “serce ma swoje powody, których samo nie rozumie” (Pascal, 1643/1966, p. 113) ustępuje miejsca najnowszym empirycznym badaniom, wskazującym na to, że afekt jest esencją myślenia (Damasio, 1994).

Afekt w psychologii: ujęcia tradycyjne

Wczesne podejścia do emocji i poznania były kształtowane przez takie nurty jak psychoanaliza i behawioryzm.

Psychoanaliza lokowała afekt w silnych impulsach biologicznych, którymi 'id' bombardowało próbujące utrzymać równowagę i kontrolę 'ego'. Ta idea szybko zdominowała powszechne sądy, ale miała zaledwie nikły wpływ na badania psychologiczne. Z jednym wyjątkiem, Feshbach i Singer (1957) odkryli, że tłumienie strachu paradoksalnie wpływa na postrzeganie "innych osób jako lękliwe i pełne obawu" (p.286), co sugeruje, że "tłumienie strachu powoduje tendencję do projektowania własnych lęków na inne obiekty" (p. 286).

Mimo wszystko psychoanalityczne teorie pozostawały niezbite przez próby rewizji i druzgocącą krytykę tak samych psychoanalityków, jak i filozofów takich jak Karl Popper i inni.

Radykalny behawioryzm sugeruje, że wszelkie wpływy afektywne, sądy czy opinie są uwarunkowane przez ślepe asocjacje pomiędzy afektem a źródłami stymulacji. Pełny repertuar ludzkich emocji może zostać wyjaśniony poprzez skumulowane doświadczenia, będące odpowiedziami organizmu i pojedynczych emocji na bodźce płynące z otoczenia (Watson & Rayner, 1920).

Wpływ radykalnego behawioryzmu został zrewidowany, część poglądów została odrzucona, zaś idea Watsona, że afekt wpływa na sądy czy opinie poprzez przypadkowe asocjacje przetrwała w wyniku badań. Clore i Byrne (1974) pokazali, że awersywne lub pozytywne bodźce środowiskowe (bodźce bezwarunkowe) mogą wywołać afektywną reakcję (reakcja bezwarunkowa) u osoby przebywającej w tymże środowisku.

Rewolucja poznawcza

W latach 60 ubiegłego stulecia rozwinął się w psychologii nurt poznawczy, który zaczął wypierać behawioryzm, jednak niestety ów nurt również ignorował procesy afektywne. Procesy przetwarzania informacji skupiły się na chłodnym, pozbawionym afektu myśleniu, postrzegając sam afekt jako nieistotny szum. Interesujące, że nawet Heider (1958) w swojej wpływowej fenomenologicznej pracy zignorował afekt i skupił się na zimnym, logicznym wnioskowaniu.

Jeszcze kilka dekad musiało upłynąć, aby psychologowie dostrzegli znaczenie procesów afektywnych . We wczesnych latach 80, w badaniach nad pamięcią wykazano, że afekt pełni znamienitą rolę w procesach zapamiętywania przez ludzi informacji ze świata społecznego (Neisser, 1982). W obrębie psychologii społecznej Robert Zajonc (1980) postulował za pierwszeństwem afektu wobec ludzkich zachowań.

Ostatecznie model sieci asocjacyjnych Gordona Bowera dał główny impuls i tym samym zielone światło eksperymentalnym badaniom poznawczo - afektywnym pokazując jak silny wpływ ma nastrój na zapamiętywanie informacji zgodnych z jego znakiem (Bower, 1981).

Afekt i reprezentacje umysłowe

Afekt odegrał także główną rolę w sposobie, w jaki ludzie tworzą reprezentacje umysłowe wydarzeń społecznych (Forgas, 1982). Jak zauważa Pervin (1976): "to, co jest zdumiewające to zasięg z jakim rozmaite sytuacje są opisywane w terminach afektywnych … i organizowane w terminologię zbliżoną do afektywnego pobudzenia przez nie" (p.471).

Całkiem niedawno Niedenthal i Halberstadt (2000) odkryli, że “stymulacja może być zgodna z umysłową kategorią, nawet jeśli nie wiele ma z nią wspólnego lub gdy emocjonalna reakcja jest przez ową kategorię wywoływana” (p. 381). Badania te pokazały, że afekt odgrywa znaczącą rolę w tworzeniu się reprezentacji umysłowych i tym w jaki sposób są one implantowane w pamięci. Co ciekawe, to działa w dwie strony, ponieważ procesy poznawcze mają również wpływ na generowanie reakcji afektywnych, co zobaczymy już niebawem.

Badania nad poznawczymi konsekwencjami afektu

Założenie, że afekt wpływa na poznanie bywało już niekiedy rozważane także wśród wielkich myślicieli.Powstaje jednak pytanie: dlaczego coś takiego jak 'infuzja afektu' oddziałuje oraz jakie są psychologiczne mechanizmy, które nasilają lub osłabiają jej występowanie?

Jak nigdy wcześniej współczesna psychologia poznawcza dokładnie określa sposób w jaki infuzja afektu modyfikuje nasze myśli i sądy.

Afekt może wpływać na treści poznawcze poprzez dwa komplementarne mechanizmy: mechanizm rozumowania i wnioskowania, a także mechanizm pamięci. Ogólnie rzecz biorąc afekt może wpływać na sposób w jaki informacja jest przetwarzana. Przyjrzyjmy się nieco dokładniej tym wszystkim mechanizmom.

Rozumowanie i wnioskowanie

Zgodnie z tym modelem afekt może wpływać na procesy myślenia powodując błąd w rozumowaniu i wnioskowaniu: jednostki mogą sobie zadawać pytanie: 'Jak się z tym czuję?’ i w ten sposób mogą oni wziąć istniejące wcześniej uczucia jako wskazówkę co do reakcji na cel (Schwarz, 1990).

Ten rodzaj apercepcji może wystąpić wówczas, gdy ludzie zamiast kierować się dostępnymi informacjami mylnie używają swojego stanu afektywnego jako heurystycznej wskazówki odnośnie adekwatnej reakcji na daną sytuację. Najczęściej do takiego stanu rzeczy dochodzi wówczas, gdy ludzie mają mało czasu, lub kiedy sytuacja nie godzi w poważne interesy jednostki, która tym samym nie analizuje ani nie podejmuje się oceny - jak na przykład niespodziewany telefon ankietera badającego opinię publiczną (Schwarz & Clore, 1983).

Nie jest jednak zbyt jasne w jaki sposób proces 'Jak się z tym czuję?' zmienia świadomość, procesy wnioskowania oraz uaktywnia utajone mechanizmy automatycznego rozumowania. Model nie wyjaśnia także w jaki sposób wskazówki inne niż afekt, takie jak aktualne bodźce informacyjne i ogólne struktury wiedzy mogą się uaktywniać w procesie reakcji. Model przypomina więc bardziej teorię błędnego lub nawet kompletnego braku wnioskowania, niż kompletny model wpływu afektu na sądy i procesy poznawcze.

Mechanizm Pamięci: Afekt poprzedza wspomnienia

Alternatywny model poprzedzania afektem (Bower, 1981) pozycjonuje afekt jako integralną część poznawczych reprezentacji świata. Afektywne stany powinny automatycznie poprzedzać myśli i wspomnienia zgodne z ich znakiem, zwiększając konstruktywność i użyteczność zadaniową tych drugich.

Liczne eksperymenty potwierdziły te założenia, i odkryły, że afektywne poprzedzanie jest najbardziej pożądane wówczas, gdy ludzie zmagają się z wymagającymi poznawczo zadaniami, które wymagają konstruktywnego myślenia i przydatność informacji poprzedzonych afektywnie jest w cenie (Eich & Macauley, 2000).

Teorie integrujące, takie jak Model Infuzji Afektu (AIM; Forgas, 1995a, 2002; zobacz poniżej) przekonują, że zakres i natura wpływu stanów afektywnych na myślenie o świecie społecznym, powinny przede wszystkim zależeć od strategii przetwarzania informacji, których ludzie stosują.

Wpływ afektu na przetwarzanie informacji

Afekt może również wywierać bardziej bezpośredni wpływ na procesy poznawcze – tj. na to jak ludzie myślą (Bless & Fiedler, 2006; Fiedler, 2001).

Wysnuto przypuszczenie, że pozytywny afekt osłabia a negatywny nasila procesy wysiłku intelektualnego, jak wówczas gdy osoby w pozytywnym nastroju starają się w nim pozostać, co nie kosztuje ich wiele wysiłku, natomiast osoby w negatywnym nastroju starają się ów stan jak najszybciej zmienić (Clark & Isen, 1982).

Bazując jednak na nieco nowszych dowodach naukowych, Bless i Fiedler (2006) pokazują, że procesy przetwarzania z udziałem afektu mogą być lepiej zrozumiane z punktu widzenia fundamentalnej dychotomii poznawczej: akomodacji i asymilacji, - rozróżnienia, którego używał także Piaget.

Akomodacja wymaga skupiania się na procesach zachodzących w świecie, powodując dostosowanie się posiadanej wiedzy i umiejętności do otaczającej nas rzeczywistości. Proces ten odpowiada za modyfikowanie naszej wiedzy wobec nowych informacji z otoczenia w sposób indukcyjny zwany 'myśleniem dół - góra'.

Asymilacja jest uzupełniającym procesem, który przyswaja informacje ze środowiska przez pryzmat posiadanej przez człowieka wiedzy i dostosowuje ją (informację) do istniejących struktur tej drugiej. Jest to innymi słowy myślenie dedukcyjne zwane 'myśleniem góra - dół'.

Większość zadań poznawczych wymaga stosowania obu tych strategii poznawczych, jednak oczywiście w różnych proporcjach w zależności od rodzaju zadania. Ten model jest powiązany z ewolucyjnymi teoriami, które argumentują, że odmienne rodzaje stanów afektywnych powodują uaktywnianie się odmiennych stylów poznawczych (Frijda, 1986).

Aktualne dowody sugerują, że pozytywny afekt uaktywnia bardziej schematyczne, asymilacyjne procesy przetwarzania 'góra - dół' podczas gdy negatywny afekt wymaga akomodacyjnego 'dół - góra' i zewnętrznie zorientowanych uwagowo strategii (Bless & Fiedler, 2006; Fiedler, 2001; Forgas, 2006).

Integracyjne teorie: Model Infuzji Afektu (AIM)

Afekt może wpływać zarówno na zawartość treści myślowych jak i na sam proces myślenia. Najnowsze integracyjne teorie takie jak Model Infuzji Afektu (AIM; Forgas, 2002) koncentrują się na poszukiwaniu specyficznych warunków, które nasilają lub osłabiają indukcję afektu.

I tak wpływ torowania afektem można rzetelnie mierzyć, wówczas gdy zadania poznawcze wymagają silnego przetwarzania analitycznego, wykorzystującego wiedzę zawartą w pamięci długotrwałej.

Można również mierzyć czynnik afektywny, torujący procesy wnioskowania, kiedy ludzie nie posiadają kompetencji, brak im motywacji lub zasobów do poradzenia sobie z zadaniem silnie wyczerpującym poznawczo.

Model Infuzji Afektu (AIM) przewiduje, że wpływ afektu na poznanie zależy od tego, które procesy poznawcze są angażowane w rozmaitych sytuacjach: ocena ze względu na zasoby, oraz ocena ze względu na otwartość i głębokość przetwarzania w poszukiwaniu informacji.

Łącząc procesy ilościowe (zasoby) i jakościowe (otwartość, konstruktywność) model wyróżnia cztery odrębne style przetwarzania: bezpośredniego dostępu (małe zasoby, zamknięty, płytkie przetwarzanie), zmotywowanego przetwarzania (duże zasoby, zamknięty, płytkie przetwarzanie), heurystycznego przetwarzania (małe zasoby, otwarty, głębokie przetwarzanie), i przetwarzania analitycznego (duże zasoby, otwarty, głębokie przetwarzanie). Infuzja afektu zachodzi wówczas, gdy stosowane są strategie przetwarzania analitycznego lub heurystycznego.

Infuzja nie powinna mieć miejsca z kolei wówczas, gdy mamy do czynienia ze stylami bezpośredniego dostępu oraz zmotywowanego przetwarzania. AIM różnicuje także zmienne ze względu na kontekst, w zależności od zadania, osoby i sytuacji, które wpływają na procesy wyboru i indukcję afektu. Implikacje wynikające z tego modelu są aktualnie testowane w licznych eksperymentach, o czym przekonamy się już niebawem.

Dowody empiryczne

Istnieją zatem poważne teoretyczne przesłanki, wg których afekt pełni znaczącą i wieloraką rolę w stosunku do tego w jaki sposób ludzie postrzegają otaczający ich świat, a także odbierają wrażenia, formułują sądy oraz zachowują się w różnorodnych sytuacjach społecznych.

Bardziej obszerne przybliżenie infuzji afektu

Nieracjonalne przewidywania odnośnie relacji czy sytuacji wobec obiektów wyprowadzone z Modelu Infuzji Afektu powinny być silniejsze wówczas, gdy zadanie jest bardzo złożone, długie, czasochłonne i kompleksowe, co z kolei wymaga przetwarzania głębokiego i zasobożernego.

To założenie zostało przetestowane w kilku eksperymentach, w których złożoność sytuacji społecznych była tak aranżowana, żeby stworzyć mniej lub bardziej wymagające warunki dla otwartego i głębokiego przetwarzania.

Weźmy na przykład pod lupę zachowania i cechy par, które znajdują się w takim miejscu jak restauracja czy kawiarnia. Dobrze dobrane ze sobą pary powinny pożerać mniej zasobów i słabo angażować procesy poznawcze – myślenie analityczne, ze względu na swoją zwyczajność i dopasowanie, niż pary, w których partnerzy są wyraźnie źle dobrani ze względu na cechy takie jak wiek czy atrakcyjność fizyczna.

Niedopasowanie takiej pary powinno angażować naszą uwagę i uruchamiać procesy analityczne, które pomogą nam zrozumieć dlaczego ta para jest ze sobą w tym miejscu. W kilku eksperymentach testowaliśmy te założenia (Forgas, 1993; 1995b).

W kontrolowanych badaniach odtworzyliśmy taki właśnie scenariusz restauracyjny, w którym pary były dopasowane ze względu na cechy takie jak atrakcyjność fizyczna, wzrost lub wiek, albo też były kompletnie pod tymi względami nieprzystające. Badani byli wprowadzani w radosny lub smutny nastrój poprzez filmiki, mające na celu to uczynić, a następnie obserwowali pary dobrze i źle dobrane.

Ich opinie wykazały istotny wpływ nastroju, w którym zadowoleni badani formułowali bardziej pozytywne sądy na temat prezentowanych par, niż osoby o obniżonym nastroju.

Co ciekawe – gdy pary były źle dobrane, to afekt wywierał silniejszy wpływ na sądy, niż gdy pary były typowe i dobrze ze sobą dobrane (Forgas, 1993, 1995b). Siła efektu wpływu nastroju na sądy była większa im bardziej pary były źle dobrane, słabsza – gdy pary były częściowo źle dobrane a częściowo dobrze, i wreszcie najsłabsza - gdy pary były dobrze dobrane (Forgas, 1995b).

Podobne rezultaty uzyskaliśmy, gdy pytaliśmy badanych co sądzą o ludziach zróżnicowanych pod względem prototypowości (Forgas, 1992).

Analiza tempa przywoływania z pamięci utajonej informacji na podstawie której formułowane były sądy wykazała, że dłużej trwało to wówczas, gdy chodziło o osoby atypowe i niezwykłe oraz korespondowało to z silniejszą infuzją w tych bardziej złożonych czasach reakcji.

O dziwo takie same efekty osiągane były, kiedy ludzie opisywali bardziej realistyczne sytuacje, mianowicie swoje własne relacje z bliskimi ludźmi (Forgas, 1994).

Wbrew intuicji wpływ nastroju był większy, kiedy angażowane były bardziej rozległe, konstruktywne strategie do radzenia sobie z o wiele bardziej złożonymi, trudnymi, niż łatwymi kwestiami.

Podsumowując, seria eksperymentów przedstawionych powyżej wskazuje na rozkład intensywności infuzji afektu w relacjach interpersonalnych i umysłowych reprezentacjach poznawczych. W podobny sposób może to wyglądać w przypadku realnych sytuacji społecznych, z jakimi się zmagają ludzie na co dzień, co zobaczymy już za chwilę.

Afekt i poznanie: Interpretacja obserwowalnych zachowań

Afekt może także wpływać na to, jak obserwowane zachowania społeczne są postrzegane i dekodowane.

Te hipotezy były testowane (Forgas, Bower & Krantz, 1984) poprzez pytanie smutnych lub szczęśliwych badanych o ocenę swoich własnych oraz swoich partnerów interakcji zachowań na taśmie video.

Zgodnie z przewidywaniami, weseli badani dostrzegali jednoznacznie pozytywne zachowania i umiejętności komunikacyjne i zaledwie kilka niewłaściwych, nieumiejętnych zachowań – zarówno w odniesieniu do siebie jak i swoich partnerów, odwrotnie niż osoby w negatywnym nastroju – Ci drudzy widzieli o wiele więcej złych i nieprzystosowawczych zachowań.

Ten efekt potwierdza, że torowanie afektem będzie subtelnie wpływało na postrzeganie, kodowanie i dekodowanie obserwowanych przez ludzi złożonych sytuacji społecznych. Zatem uśmiech, który w pozytywnym nastroju moglibyśmy odebrać jako przyjazny, będzie odebrany jako niezręczny lub cyniczny, kiedy znajdziemy się w negatywnym nastroju.

Późniejsze badania wykazały, że ten efekt występuje również, kiedy ludzie mają za zadanie ocenić samych siebie.

Ludzie w negatywnym nastroju formułowali o wiele więcej negatywnych, autodeprecjujących i krytycznych sądów i opinii na temat swojego zachowania, zaś ci, którym indukowano pozytywny nastrój spoglądali łagodnym, selektywnym okiem, starając się znaleźć optymistyczne wyjaśnienia identycznych okoliczności (Forgas, Bower & Moylan, 1990; zobacz wykres 1).

Zdumiewającym natomiast jest to, że 'zniekształcenia nastrojowe' mogą również wpływać na ocenę zdarzeń naszych bliskich partnerów (Forgas, 1994). Kiedy partnerzy, którzy trwali w bliskich i trwałych związkach, proszeni byli o ocenę własnych kłótni i konfliktów, ci którym zaindukowano pozytywny afekt postrzegali o wiele łagodniej owe poróżnienia. Te efekty były silniejsze, kiedy konflikty były bardziej złożone i poważne, wymagające głębszego przetwarzania.

Podobne zniekształcenia afektywne można zaobserwować, kiedy ludzie mówią na swój temat, jednak w cechach, o które rzadko na co dzień są pytani (peryferycznych dyspozycjach) i nie mają wyćwiczonych odpowiedzi na nie. (Sedikides, 1995).

Wykres 1. Wpływ nastroju na atrybucję sukcesu i porażki na egzaminie. Osoby będące w pozytywnym nastroju formułowały więcej optymistycznych oszacowań co do odniesienia sukcesu (posiadały bardziej wewnętrzne i stabilne atrybucje) i nie obwiniały się za porażkę (posiadały bardziej zewnętrzne i niestabilne atrybucje). Osoby w negatywnym nastroju formułowały mniej szans na odniesienie sukcesu i obwiniały siebie bardziej za porażkę. ( Forgas, Bower & Moylan, 1990).

Poznawcze korzyści poznawcze wynikające z negatywnego afektu: kiedy smutek jest lepszy od radości?

Afekt może także wpływać na strategie przetwarzania informacji, które ludzie stosują.

Niedawno odkryliśmy, że czujność i uwaga skierowana na zewnętrzne bodźce, będąca w służbie negatywnego afektu, redukuje, a nawet eliminuje takie rodzaje sądów jak podstawowy błąd atrybucji (FAE; Forgas, 1998c).

Pozytywny afekt promuje analizowanie 'góra - dół' oraz heurystyczny styl przetwarzania (Bless & Fiedler, 2006), które prowadzi często do przypisywania jednostce dyspozycji zgodnych z jej zachowaniem, co nazywamy podstawowym błędem atrybucji, który niemal zanika, kiedy jednostka znajduje się pod wpływem negatywnego nastroju.

Tą prawidłowość potwierdziły także dyskretne badania terenowe.

Ludzie, którzy widzieli pozytywnie zabarwione i negatywne filmy, formułowali sądy na temat pisarzy popularnych lub niepopularnych esejów podczas ankiet ulicznych. Pozytywny afekt ponownie nasilał, a negatywny osłabiał działanie podstawowego błędu atrybucji. Zadowoleni ankietowani błędnie interpretowali wymuszone eseje jako autorskie myśli pisarzy, natomiast smutni ankietowani słusznie wskazywali na wymuszony, sztuczny charakter esejów.

Późniejsze analizy (Forgas, 1998c, Exp. 3) potwierdziły, że błędy w atrybucji są spodziewane w zależności od rodzajów przetwarzania, spowodowanych infuzją afektu: odpowiedzi sędziów znajdujących się w negatywnym nastroju trwały również dłużej, niż u sędziów będących pod wpływem pozytywnego afektu.

Jak się okazuje, stany afektywne mają także potężny wpływ na zeznania naocznych świadków.

W niedawnej serii eksperymentów (Forgas, Vargas & Laham, 2005) badani oglądali taśmy z weselem i napadem rabunkowym. Jakiś czas później byli wystawieni na indukcje nastroju, a następnie otrzymali pytania odnośnie incydentu, które zawierały - lub nie, zaimplantowane błędne wskazówki co do pewnych szczegółów. Po przerwie badano pamięć uczestników eksperymentu w stosunku do oglądanych wcześniej sytuacji.

Pozytywny nastrój w momencie, w którym błędne informacje były podawane, istotnie wzmógł, a negatywny obniżył recepcję zaimplantowanych informacji w pamięci badanych (Wykres 2).

Rezultaty tych badań zostały zreplikowane podczas kolejnych - tym razem eksperymentów terenowych, w których studenci uczestniczyli w pewnym wykładzie (Forgas et al., 2005). Około tygodnia później zaindukowany został im pozytywny albo negatywny afekt podczas oglądania video klipów, po czym proszono ich o ustosunkowanie się do pytań, które zawierały lub nie zawierały zaimplantowanych błędnych wskazówek.

Ponownie ci, którzy czuli zadowolenie podczas czytania pytań z fałszywymi informacjami byli bardziej skłonni je przyswoić podczas odpowiadania na późniejsze pytania dla świadków zdarzenia. Negatywny nastrój zaś redukował tego typu pomyłki.

Te wyniki, w połączeniu z dowodami na wpływ nastroju w przypisywaniu sprawstwa – podstawowy błąd atrybucji, pokazują, że łagodne, przelotne stany afektywne odciskają swoje piętno na tym, w jaki sposób ludzie przetwarzają, interpretują i zapamiętują obserwowane sytuacje społeczne.

Czy afekt oddziałuje także na sytuacje “tu i teraz”? Tę zależność testowaliśmy w kolejnych eksperymentach.

Wykres 2. Efekt interakcji pomiędzy nastrojem a obecnością lub absencją błędnych informacji w pamięci naocznych świadków: pozytywny nastrój nasila, negatywny obniża wpływ błędnych informacji na późniejsze raporty naocznych świadków je zawierające (za: Forgas, Vargas & Laham, 2005).

Hipoteza, że afekt może oddziaływać na zachowania interpersonalne była testowana w niedawnych eksperymentach nad skutecznością przekazów perswazyjnych. Jeśli negatywny afekt powoduje bardziej analityczne i pogłębione myślenie (Bless & Fiedler, 2006), to powinien on wpływać na jakość komunikatów perswazyjnych.

Zostało to potwierdzone w szeregu eksperymentów (Forgas, w druku), w których badani w negatywnym nastroju produkowali o wiele więcej konkretnych, i ostatecznie bardziej efektywnych perswazyjnych argumentów dotyczących ważnych dla studentów spraw (np. opłaty czesnego, etc.). Negatywny nastrój uruchamia bowiem takie style przetwarzania informacji, które pozwalają lepiej generować adekwatne do złożonych sytuacji argumenty.

Kolejny eksperyment potwierdził te odkrycia. Tym razem badani zostali poproszeni o to by argumentować za lub przeciw temu, aby Australia stała się Republiką oraz za otwarciem na obcokrajowców, bądź za państwem jednorodnym pod względem nacji.

Rezultaty potwierdziły, że osoby o obniżonym nastroju konstruowali o wiele bardziej przekonujące argumenty, niż osoby, które były w nastroju pozytywnym – ich wyniki nieznacznie się różniły od grupy kontrolnej (Wykres 3).

Negatywny nastrój uruchamia zatem procesy przetwarzania, które są bardziej odpowiednie wobec wymagań specyficznych sytuacji społecznych.

Wykres 3. Efekt wpływu nastroju na ocenę i jakość komunikatów perswazyjnych: negatywny afekt zwiększa jakość komunikatów perswazyjnych. Istnieje także powiązany z nastrojem wpływ na ocenę stopnia perswazyjności argumentów (za: Forgas, w druku).

W kolejnym eksperymencie perswazyjne argumenty były tworzone przy pomocy klawiatury w interakcji z partnerem jakby na zasadzie wymiany e-maili lub czata. W rzeczywistości to komputer był tak zaprogramowany, aby przyznawać rację lub się nie zgadzać ze stanowiskiem badanego. Odpowiedzi komputera były generowane w taki sposób, że albo wzrastał poziom zgadzania się z badanym aż do całkowitej akceptacji, albo też wzrastał poziom niezgadzania się z badanym aż do całkowitego odrzucenia stawianych przez niego tez.

Negatywny nastrój ponownie wpłynął na jakość argumentów. Mimo to, zgodnie z Modelem Infuzji Afektu, warunek z nagrodami (pozytywnymi informacjami zwrotnymi od komputera) zmniejszał efekt oddziaływania nastroju na konstruktywność w tworzeniu komunikatów, tworząc silny motywacyjny wpływ na to, jak należy odpowiadać.

Eksperymenty te dowodzą, że nawet drobne zmiany nastroju mogą wpłynąć poważnie na efektywność w konstruowaniu komunikatów perswazyjnych.

Rezultaty badań potwierdzają nasze wcześniejsze hipotezy, mówiące o tym, że to negatywny afekt powoduje większą koncentrację i procesy przetwarzania informacji 'góra – dół', która pozwalają na bardziej efektywną analizę i wyciąganie dokładniejszych wniosków. Ma to także wpływ na redukcję błędów atrybucyjnych, takich jak podstawowy błąd atrybucji w zeznaniach naocznych świadków (Forgas, 1998c).

Wpływ afektu na strategiczne zachowania interpersonalne

Jak nosi tytuł słynnego bestsellera Elliota Aronsona – człowiek jest zwierzęciem społecznym, które cały czas musi obcować z innymi ludźmi, a zatem koordynacja wielu naszych interpersonalnych zachowań może stanowić bardzo wymagające i obciążające poznawczo zadanie (Heider, 1958).

Społeczne interakcje wymagają często otwartego i konstruktywnego myślenia, afektywne stany mogą natchnąć nasze myśli, plany i w konsekwencji również zachowania.

Pozytywny afekt może torować bardziej optymistyczne interpretacje i generować bardziej ufne, przyjazne, i nastawione na współpracę podejście. Negatywny afekt może nasilać dostęp do negatywnych wspomnień i generować lękowe, nieprzyjazne, defensywne postawy czy zachowania.

W naszych badaniach odkryliśmy przykładowo (Forgas & Gunawardena, 2001), że studentki, które czuły się dobrze po obejrzeniu pewnego filmu, ujawniały o wiele więcej dobrych manier w relacjach z osobami, których nie znały. Częściej się uśmiechały, komunikowały się bardziej efektywnie, ujawniały więcej informacji o sobie i w ogóle zachowywały się w bardziej zrównoważony, przemyślany sposób wg sędziów kompetentnych, nieświadomych afektywnego poprzedzania.

'Smutni' badani byli oceniani jako mniej przyjaźni, ufni, zrelaksowani, aktywni, zainteresowani i kompetentni niż 'weseli' badani. Innymi słowy: wcześniejsze poprzedzanie afektem miało istotny wpływ na późniejsze zachowania interpersonalne, które zostały zarejestrowane przez niezależnych obserwatorów.

Afekt a formułowanie próśb

Formułowanie próśb jest złożonym i wymagającym zachowaniem interpersonalnym. Prośby często wzbudzają niepewność i dlatego proszący musi maksymalizować prawdopodobieństwo zrozumienia prośby i formułować je w sposób dość bezpośredni, jednak nie nazbyt bezpośredni, ponieważ wówczas prośba może zostać odebrana jako nachalna.

Zgodnie z Modelem Infuzji Afektu, osoby będące w pozytywnym nastroju powinny formułować bardziej bezpośrednie prośby wskutek zwiększonego poziomu optymizmu, pozytywnych myśli i skojarzeń (Forgas, 1999a,b).

Idąc dalej – zgodnie z założeniami modelu – efekt nastroju powinien być silniejszy w przypadku bardziej złożonych i trudniejszych sytuacji społecznych, wymagających bardziej pogłębionego przetwarzania. I tak, postanowiliśmy to sprawdzić w kilku eksperymentach.

W jednym z nich, prosiliśmy badanych o przypominanie sobie odpowiednio smutnych lub wesołych doświadczeń ze swojej przeszłości i w ten sposób indukowaliśmy nastrój (Forgas, 1999a, Eksp. 1). Następnie prosiliśmy ich o wskazanie bardziej lub mniej grzecznej prośby, której użyliby odpowiednio w łatwej, rutynowej oraz trudnej i kłopotliwej sytuacji.

Zadowoleni badani formułowali bardziej bezpośrednie i mniej grzeczne prośby, podczas gdy osoby o obniżonym nastroju woleli bardziej kurtuazyjne i mniej bezpośrednie sposoby formułowania próśb. Efekty wpływu nastroju były silniejsze, podczas trudniejszych i bardziej złożonych sytuacji, co potwierdziło wcześniejsze założenia.

Efekty te powtórzyły się także w rzeczywistych sytuacjach. W pewnym dyskretnym eksperymencie (Forgas, 1999b, Exp. 2), afekt był indukowany poprzez oglądanie smutnych lub radosnych filmów. Następnie eksperymentator prosił badanych o przyniesienie teczki z dokumentami z sąsiedniego biura. Ich prośby z kolei były rejestrowane na taśmach magnetofonowych.

Osoby w negatywnym nastroju formułowały bardziej ostrożne, grzeczne i przemyślane prośby, niż osoby w nastroju pozytywnym (Wykres 4). Osoby w negatywnym nastroju cechowały się też większą niepewnością, a formułowanie próśb zajmowało im więcej czasu. Przywołanie później z pamięci jakich dokładnie słów użyli – poprzez spis opracowanych sformułowań – pokazały, że przypominanie było ściśle powiązane ze stopniem infuzji afektu - zgodnie z modelem AIM.

Wykres 4. Efekt: pozytywnego, negatywnego nastroju i nastroju o neutralnym znaku na grzeczność i opracowanie próśb stosowanych w trudnych i łatwych sytuacjach społecznych. Pozytywny nastrój wpływa na mniej grzeczne, bardziej dyrektywne i mniej dopracowane prośby, efekt ten jest bardziej istotny, kiedy sytuacja jest trudna i wymaga bardziej rozległego przetwarzania ( Forgas, 1999a).

Stany afektywne a pertraktacje i negocjacje

Afektywne stany powinny również odgrywać istotną rolę w bardziej złożonych zachowaniach społecznych – takich jak: mediacje, pertraktacje czy negocjacje (Forgas, 1998a).

I tak, w pewnym eksperymencie indukowaliśmy badanym pozytywny lub negatywny nastrój poprzez pozytywne, negatywne informacje zwrotne w teście werbalnym. Następnie angażowali się oni w wysoce realistyczne sytuacje interpersonalne i międzygrupowe, wymagające mediacji – co jak wierzyli było osobnym eksperymentem. To, co nas interesowało, to odpowiedź na pytanie o to, czy i jak chwilowe nastroje mogą wpływać na ludzkie cele, i ostatecznie zachowania.

Badani w pozytywnym nastroju okazali się być bardziej pewni siebie, optymistycznie nastawieni wobec sukcesu, lepiej współpracowali i konsolidowali się z grupą niż badani z grup z infuzją negatywnego nastroju i kontrolnej (Wykres 5).

Wyniki okazały się małym zaskoczeniem, ponieważ to osoby w pozytywnym nastroju osiągnęły statystycznie bardziej satysfakcjonujące wyniki w negocjacjach niż badani w nastroju negatywnym.

Osiągnięte rezultaty pokazują, że nawet drobne zmiany nastroju, które mogą być wynikiem wcześniejszych, niezwiązanych zdarzeń, wpływają na to jakie w danej chwili ludzie będą sobie stawiali cele, jakie wybiorą strategie działania i w końcu jak się zachowają w danej sytuacji.

Wykres 5. Efekt wpływu nastroju na strategie negocjacyjne: badani w pozytywnym nastroju generują więcej daleko idących i nastawionych na współpracę strategii i są bardziej skłonni do zawarcia honorowych umów, niż badani w nastroju negatywnym. ( Forgas, 1998a).

Wpływ afektu w odpowiedzi na nieoczekiwane sytuacje

Często zdarza się tak w życiu, że stajemy oko w oko z sytuacjami wymagającymi natychmiastowej reakcji. Kiedy takie wydarzenia wymagają nieoczywistych, bardziej konstruktywnych reakcji, nie bez znaczenia pozostaje nastrój w jakim się wówczas znajdujemy.

Sprawdziliśmy to w serii eksperymentów terenowych (Forgas, 1998b), w których szacowaliśmy jak ludzie będą reagować w sytuacji, w której ktoś ich będzie zagabywał niespodziewanie w bibliotece.

Afekt indukowaliśmy poprzez pozostawienie na wolnych stolikach obrazków lub krótkich tekścików o zabarwieniu pozytywnym lub negatywnym. Studenci, którzy wchodzili do biblioteki i zajmowali miejsca przy tych stolikach byli obserwowani – tak, żeby nie mieć wątpliwości czy zwrócili uwagę na induktory afektu.

Kilka minut później podchodził do nich inny student (de facto pomocnik eksperymentatora), który w sposób uprzejmy, bądź nieuprzejmy formułował prośbę o kilka ryz papieru, potrzebnych mu do napisania eseju. Ich reakcje były zapisywane.

Chwilę później podchodził do nich kolejny pomocnik eksperymentatora, który wyjaśniał, że właśnie wzięli udział w eksperymencie i prosił ich o wypełnienie krótkiego kwestionariusza, w którym sprawdzana była percepcja wcześniejszej prośby.

Studenci, których wprowadziliśmy w negatywny nastrój byli o wiele bardziej krytyczni wobec pomocnika eksperymentatora i nie tylko częściej nie zgadzali się podarować mu ryz papieru, ale także oceniali prośby jako znacząco mniej grzeczne niż badani, którym zaindukowaliśmy pozytywny nastrój. Efekt wpływu nastroju był także silniejszy, gdy prośby były nieuprzejme.

Późniejsze analizy pamięci latentnej próśb pokazały, że o wiele lepiej pamiętane były prośby nieuprzejme, które wymagały bardziej pogłębionego przetwarzania i dzięki temu lepiej były rozpoznawane. Konwencjonalne prośby z kolei nie tylko były gorzej rozpoznawane, ale także okazały się słabo podatne na afekt. Po raz kolejny strategia przetwarzania informacji okazała się ściśle powiązana z afektem.

Autoprezentacja

Autoprezentacja to chyba najbardziej powszechnie występujące zjawisko, jeśli chodzi o ludzkie zachowania w sytuacjach społecznych (Forgas, 1985).

Nie mogła ona pozostać niezauważona przez nas i nie poddana wpływowi afektywnych stanów (Forgas, 2006), po zaindukowaniu których indagowaliśmy badanych o wskazanie nam ilości osobistych informacji na swój temat w sytuacji, w której poznali nową osobę.

Zgodnie z przewidywaniami, osoby w pozytywnym nastroju preferowały ujawnianie większej ilości informacji, były bardziej optymistyczne, pewne siebie i bardziej ekspansywne (Wykres 6).

W późniejszych eksperymentach badani porozumiewali się z innymi osobami w pomieszczeniu obok za pomocą komputera na zasadzie wymiany maili. W rzeczywistości komputer zaprogramowany był w taki sposób, żeby wymuszać bardziej lub mniej osobiste informacje od badanych, a partnera w pokoju obok oczywiście nie było.

Osoby z grupy z indukcją pozytywnego nastroju o wiele chętniej udzielali na swój temat bardziej prywatnych informacji, ale co ciekawe – tylko wówczas, gdy 'partner' ujawniał dużo informacji o sobie . Pozytywny nastrój nie zwiększał otwartości w momencie, w którym partner był 'oziębły' i nie mówił zbyt wiele o sobie.

Wykres 6. Wpływ nastroju na autoprezentację: pozytywny nastrój zwiększa, negatywny zmniejsza ilość przedstawianych osobistych informacji na swój temat, efekt ten jest silniejszy kiedy partner się prezentuje bardziej otwarcie niż kiedy czyni to w stopniu mniejszym (niepublikowane badania).

Dlaczego taki efekt występuje?

W nieoczekiwanych sytuacjach społecznych bazujemy na bardziej otwartym i konstruktywnym przetwarzaniu informacji, ze względu na konieczność ustanawiania celów, sposobów reagowania i adekwatnych zachowań. Afekt może torować i tym samym zwiększać dostępność myśli, planów i zachowań zgodnych z jego znakiem.

Zatem wpływ stanów afektywnych na nasze zachowania jest zależny od tego, czy sytuacja wymaga zastosowania bardziej analitycznego, konstruktywnego przetwarzania informacji. Ilekroć pojawia się sytuacja, wymagająca zmotywowanego przetwarzania, tym bardziej efekt oddziaływania nastroju zanika.

Podobne mechanizmy infuzji afektu zachodzą podczas formułowania przez ludzi próśb, sytuacji w których reagują na czyjeś prośby, sposobów w jaki negocjuja i wytyczają sobie cele, a także, kiedy formułują komunikaty perswazyjne lub autoprezentują się (Forgas, 1998b,c; 1999a,b; 2006, w druku).

Podsumowanie i Wnioski

Ten artykuł opisuje w jaki sposób dyskretne stany afektywne odgrywają znaczącą rolę w stosunku do tego w jaki sposób ludzie przetwarzają i interpretują informacje, takie jak te, które płyną wprost z zachowań interpersonalnych oraz podkreśla rolę afektu w planowaniu i podejmowaniu strategicznych celów.

Różnice w sposobie przetwarzania informacji zdają się pełnić kluczową rolę na drodze zrozumienia tego efektu. Wieloprocesowe teorie takie jak Model Infuzji Afektu (Forgas, 1995a) proponują proste i klarowne wyjaśnienia co do tego, kiedy infuzja afektu zachodzi, a kiedy nie.

Liczne eksperymenty wykazały, że bardziej pogłębione, rozległe przetwarzanie zwiększa siłę efektu wpływu nastrojów na poznanie, co jest zgodne z przewidywaniami Modelu Infuzji Afektu (Forgas, 1994; 1995b).

Artykuł ukazuje także szereg badań empirycznych, które pokazują jak teoria infuzji afektu wygląda w praktyce i w jaki sposób oddziałuje zarówno na proste jak i na złożone zachowania społeczne.

Eksperymenty te pokazały, że afekt może wpływać zarówno na interpretacje zachowań jak i na realny ich przebieg, jak np. negocjowanie czy formułowanie próśb albo formułowanie komunikatów perswazyjnych. Kontrastując wyniki badań, możemy również stwierdzić, że infuzja afektu jest znikoma lub kompletnie nieobecna, wówczas gdy stosujemy strategie łatwo dostępne i wyćwiczone jeśli chodzi o przetwarzanie informacji lub jesteśmy w ich poszukiwaniu zmotywowani.

Wobec powyższych faktów, żeby zaszła infuzja afektu istnieje konieczność i potrzeba torowania w sposób dyskretny (w życiu codziennym pewnie często przypadkowy i niezwiązany) afektem, który uruchomi przetwarzanie informacji z nim zgodnych i doprowadzi do stosowania wynikających zeń strategii behawioralnych (Fiedler, 2001; Forgas, 1995a).

Wiele eksperymentów terenowych pokazało, że infuzja afektu zachodzi nie tylko w oderwaniu od rzeczywistego życia w laboratoriach naukowych, ale także w codziennym, zwykłym życiu i powiązanych z nim sytuacjach. Te odkrycia mają wiele ciekawych implikacji.

Afekt ma bardzo istotny wpływ na związki z innymi ludźmi, na procesy zachodzące w grupach, na wielkie organizacje, postawy konsumenckie, politykę czy psychologię zdrowia (Diener, 2000; Forgas & George, 2001; Salovey et al., 2001).

Afekt ma także potężny wpływ na naszą moralność i wynikające z niej postępowanie (Haidt, 2002), co pokazują kolejne badania w rozwijającym się dynamicznie obszarze związków afektu i poznania.

Tendencja do wzajemnego przenikania się w codziennym życiu sytuacji wymagających zmotywowanego oraz przypadkowego przetwarzania informacji i konsekwencji z tego wynikających, może być ciekawym zaganieniem pod kątem autoregulacji, a zatem poletkiem dla badaczy psychologii osobowości (Forgas, 2002).

Ciekawym przypadkiem wpływów afektywnych są sytuacje, kiedy ludzie formułują przewidywania co do swoich przyszłych afektywnych reakcji w stosunku do spodziewanych rezultatów określonych działań. Takie przewidywanie przyszłości wpływa na podejmowanie wysiłku przez ludzi w codziennym życiu.

W chwili obecnej jest wiele mocnych dowodów na to, że ludzie popełniają systematycznie błędy, kiedy kierują się takimi przewidywaniami co do swoich afektywnych reakcji (Gilbert & Wilson, 2000). Jest to bardzo ekscytujący kierunek badań, jednak wciąć jeszcze bardzo słabo udokumentowany jest związek ocen emocjonalnych z procesami poznawczymi w tym zakresie.

Jeśli nic się nie zmieni, to raczej nie doczekamy się zmierzenia interesujących nas związków emocji i poznania w aspekcie przewidywania przyszłości, ale miejmy nadzieję że badacze i tym się niebawem zajmą.

Tymczasem współcześnie ewolucyjne teorie doczekały się silnego zainteresowania badaczy afektu i stały się istotnym źródłem teoretycznego postępu, koncentrując się na adaptacyjnym podłożu afektywnego fenomenu, akcentując tym samym związek między badaniami nad poznaniem a neuronauką (Buss, 2005).

Bazując na teorii ewolucji, nie będzie naciąganym wniosek, że emocje już od dawien dawna zapewniały nam przetrwanie i wykształcały niezbędne ku temu umiejętności (Frijda, 1986), podobnie jak nasze oceny emocjonalne zapewniają nam skutecznie osiągane cele adaptacyjne (Lazarus, 1991; Smith & Kirby, 2000).

Dla przykładu – pozytywny afekt funkcjonuje także jako stan wzbudzający w nas najczęściej rozmaite motywacje, pozwalając ludziom radzić sobie z niekiedy trudnymi lecz koniecznymi zadaniami (Trope et al., 2001). Akceptacja lub odrzucenie przez innych wydają się być przekonującą przyczyną afektywnych reakcji (Leary, 2000), składających się z pochodzących z ewolucji naszego gatunku wielu emocjonalnych reakcji.

Ewolucja może nam pomóc wreszcie znaleźć odpowiedź na pytania: Jakie są poznawcze funkcje stanów afektywnych? Czy istnieje adaptacyjna korzyść jaką czerpiemy z afektu?

Wiele współczesnych badań sugeruje, że pozytywne korzyści płynące z działania afektu, to kreatywność, elastyczność, kooperacja, myślenie integracyjne czy sukcesy w negocjacjach. Jednocześnie szereg badań pokazuje, że negatywne stany afektywne takie jak smutek, wpływają na bardziej czujną uwagę analityczny styl myślenia, który może wpływać na osiąganie korzystnych rezultatów w wielu dziedzinach.

Wydaje się być szalenie intrygującym, że w typowo ludzkim, powszechnym gonieniu za szczęściem i radością, większość naszego repertuaru emocjonalnego stanowią emocje negatywne. Aż cztery z sześciu podstawowych ludzkich emocji, mających silne wskaźniki psychofizjologiczne są to emocje negatywne – strach, złość, wstręt i smutek – sugerujące, że w bezpośrednim otoczeniu naszych przodków, to właśnie one były najbardziej potrzebne i adaptacyjne, przygotowując nasz organizm do walki lub ucieczki.

Ciekawym jest, że nawet smutek, który stanowi jedną z najbardziej nieprzyjemnych emocji jest jednym z najpowszechniej i najczęściej występujących stanów afektywnych (Ciarrochi, Forgas & Mayer, 2006). Możliwe, że adaptacyjne cechy smutku leżą w jego silnym wpływie na procesy poznawcze – redukując błędy w formułowaniu sądów, wpływając na zeznania naocznych świadków czy wreszcie skuteczniejsze konstruowanie komunikatów perswazyjnych.

Te badania i teorie sugerują, że afektywne stany w toku ewolucji ukształtowały się jako automatyczne cyngle mające uruchamiać adekwatne procesy myślowe lub zachowania do zaistniałej sytuacji.

Znamiennym jest, że większość badań nad wpływem afektu na procesy poznawcze koncentruje się na niespecyficznych, dyskretnych procesach emocjonalnych, które redukują bogactwo emocji do odczuć o charakterze pozytywnym lub negatywnym.

Sądzimy, że ważnym kierunkiem w przyszłych badaniach będzie połączenie procesów wzbudzania emocji specyficznych z poznawczymi i behawioralnymi konsekwencjami afektu. Przykładowo kilka badań sugeruje, że emocje mają także wymierny wpływ na sądy społeczne i podejmowane decyzje (Keltner, Ellsworth & Edwards, 1993).

Podsumowując, ten artykuł argumentuje, że to różne sposoby przetwarzania informacji leżą u podstaw zrozumienia w jaki sposób afekt wpływa na poznanie społeczne i zachowania interpersonalne. Model Infuzji Afektu proponuje zwięzłe, integracyjne stanowisko wobec warunków, które nasilają lub osłabiają proces infuzji afektu.

Większość dowodów empirycznych, które są tutaj omawiane podkreślają, że infuzja zachodzi wówczas, gdy posługujemy się pogłębionym i otwartym przetwarzaniem informacji. Pozostałe strategie przetwarzania – strategia zmotywowanego przetwarzania i bezpośredniego dostępu opiewają w brak infuzji afektu lub całkowite jej odwrócenie.

Oczywiście aby w pełni zrozumieć wieloaspektowy wpływ afektu na nasze zachowania potrzebnych jest jeszcze wiele badań. Miejmy nadzieję, że ten artykuł zainspiruje wielu badaczy do zgłębiania i odkrywania fascynujących obliczy tej gałęzi naukowej.

Ta praca została napisana dzięki specjalnemu Grantowi pochodzącemu od Australijskiej Komisji Badawczej, oraz Nagrody Badawczej z Alexander von Humboldt Foundation dla Josepha P. Forgasa. Proszę o adresowanie wszelkiej korespondencji odnośnie tej publikacji do Josepha P. Forgasa, School of Psychology, University of New South Wales, Sydney 2052, Australia; email Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript. . W celu uzyskania szerszej informacji o tym projekcie badawczym zobacz także witrynę internetową: www.psy.unsw.edu.au/~joef/jforgas.htm.

Tłumaczenie: Jarosław Świątek

{rdaddphp file=moje_php/autorzy/jforgas.html}

Literatura

Adolphs, R. & Damasio, A. (2001). The interaction of affect and cognition: A neurobiological perspective. In: Forgas, J.P. (Ed.). The Handbook of Affect and Social Cognition. (pp. 27-49). Mahwah, N. J.: Erlbaum.

Bless, H. & Fiedler, K. (2006). Mood and the regulation of information processing. In: J.P. Forgas Ed.). Affect in social cognition and behavior. New York: Psychology Press.

Bower, G. H. (1981). Mood and memory. American Psychologist, 36, 129-148.

Buss, D. M. (2005). The handbook of evolutionary psychology. John Wiley: Hoboken, NJ.

Ciarrochi, J. V. Forgas, J. P. & Mayer, J. (Eds.). (2006). Emotional intelligence: A scientific approach. (2nd ed.) New York: Psychology Press.

Clark, M. S., & Isen, A. M. (1982). Towards understanding the relationship between feeling states and social behavior. In A. H. Hastorf & A. M. Isen (Eds.), Cognitive social psychology (pp. 73-108). New York: Elsevier-North Holland.

Clore, G. L., & Byrne, D. (1974). The reinforcement affect model of attraction. In: T. L. Huston (Ed.), Foundations of interpersonal attraction (pp. 143-170). New York, NY: Academic Press.

Cosmides, L. & Tooby, J. (1994). Beyond intuition and instinct blindness: The case for an evolutionarily rigorous cognitive science. Cognition, 50, 41-77.

Damasio, A.R. (1994). Descartes’ error. New York: Grosste/Putnam.

Diener, E. (2000). Subjective well-being: The science of happiness, and a proposal for a national index. American Psychologist, 55, 34-43.

Eich, E. & Macauley, D. (2000). Fundamental factors in mood-dependent memory. In: J. P. Forgas (Ed.). Feeling and thinking: the role of affect in social cognition. (pp. 109-130). New York: Cambridge University Press.

Feshbach, S., & Singer, R. D. (1957). The effects of fear arousal and suppression of fear upon social perception. Journal of Abnormal and Social Psychology, 55, 283-288.

Fiedler, K. (2001). Affective influences on social information processing. In: J.P. Forgas (Ed.). The handbook of affect and social cognition. (pp. 163-185). Mahwah: Erlbaum.

Forgas, J.P. (1982) Episode cognition: internal representations of interaction routines. In: L. Berkowitz (Ed.) Advances in Experimental Social Psychology (pp. 59-104), New York: Academic Press.

Forgas, J.P. (1985). Interpersonal behaviour: The psychology of social interaction. Oxford: Pergamon.

Forgas, J.P. (1992). On bad mood and peculiar people: Affect and person typicality in impression formation. Journal of Personality and Social Psychology, 62, 863-875.

Forgas, J.P. (1993). On making sense of odd couples: Mood effects on the perception of mismatched relationships. Personality and Social Psychology Bulletin, 19, 59-71.

Forgas, J.P. (1994). Sad and guilty? Affective influences on the explanation of conflict episodes. Journal of Personality and Social Psychology, 66, 56-68.

Forgas, J. P. (1995a). Mood and judgment: The affect infusion model (AIM). Psychological Bulletin, 117(1), 39-66.

Forgas, J. P. (1995b). Strange couples: Mood effects on judgments and memory about prototypical and atypical targets. Personality and Social Psychology Bulletin, 21, 747-765.

Forgas, J.P. (1998a). On feeling good and getting your way: Mood effects on negotiation strategies and outcomes. Journal of Personality and Social Psychology, 74, 565-577.

Forgas, J.P. (1998b). Asking nicely? Mood effects on responding to more or less polite requests. Personality and Social Psychology Bulletin. 24, 173-185.

Forgas, J.P. (1998c). Happy and mistaken? Mood effects on the fundamental attribution error. Journal of Personality and Social Psychology, 75, 318-331.

Forgas, J. P. (1999a). On feeling good and being rude: Affective influences on language use and request formulations. Journal of Personality and Social Psychology, 76, 928-939

Forgas, J. P. (1999b). Feeling and speaking: Mood effects on verbal communication strategies. Personality and Social Psychology Bulletin, 25, 850-863.

Forgas, J.P. (2002). Feeling and doing: affective influences on interpersonal behavior. Psychological Inquiry, 13, 1-28.

Forgas, J.P. (Ed.). (2006). Affect in social thinking and behavior. New York: Psychology Press.

Forgas, J.P. (in press). When sad is better than happy: The beneficial effects of mild dysphoria for cognition and social influence strategies. Journal of Experimental Social Psychology.

Forgas, J. P., Bower, G. H., & Krantz, S. (1984). The influence of mood on perceptions of social interactions. Journal of Experimental Social Psychology, 20, 497-513.

Forgas, J. P., Bower, G. H., & Moylan, S. J. (1990). Praise or Blame? Affective influences on attributions for achievement. Journal of Personality and Social Psychology, 59, 809-818.

Forgas, J.P. & George, J.M. (2001). Affective Influences on Judgments and Behavior in Organizations: An Information Processing Perspective. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 86, 3-34.

Forgas, J.P. & Gunawardena, A. (2001). Affective influences on spontaneous interpersonal behaviors. Unpublished manuscript, University of New South Wales, Sydney, Australia.

Forgas, J.P. Vargas, P. & Laham, S. (2005). Mood effects on eyewitness memory: Affective influences on susceptibility to misinformation. Journal of Experimental Social Psychology, 41, 574-588.

Frijda, N. (1986). The emotions. Cambridge: Cambridge University Press.

Gilbert, D.T. & Wilson, T.D. (2000). Miswanting: some problems in the forecasting of future affective states. In: Forgas, J.P. (Ed.) Feeling and thinking: the role of affect in social cognition. (pp. 178-200). New York: Cambridge University Press.

Haidt, J. (2002). “Dialogue between my head and my heart”: Affective influences on moral judgment. Psychological Inquiry, 13, 54-56.

Heider, F. (1958). The psychology of interpersonal relations. New York: Wiley.

Hilgard, E. R. (1980). The trilogy of mind: Cognition, affection, and conation. Journal of the History of the Behavioral Sciences, 16, 107-117.

Koestler, A. (1978). Janus: A summing up. London: Hutchinson.

Lazarus, R. S. (1991). Emotion and adaptation. New York: Oxford University Press

Leary, M. R. (2000). Affect, cognition, and the social emotions. In J.P. Forgas (Ed). Feeling and thinking: the role of affect in social cognition. (pp. 331-356). New York: Cambridge University Press.

Neisser, U. (1982). Memory: What are the important questions? In: U. Neisser (Ed.) Memory Observed. San Francisco: Freeman.

Niedenthal, P. & Halberstadt, J. (2000). Grounding categories in emotional response. In: J. P. Forgas (Ed.). Feeling and thinking: the role of affect in social cognition. (pp. 357-386). New York: Cambridge University Press.

Pascal, B. (1966/1643). Pensees. Baltimore: Penguin books.

Pervin, L.A. (1976). A free-response description approach to the analysis of person-situation interaction. Journal of Personality and Social Psychology, 34, 465-474.

Salovey, P. Detweiler, J.B. Steward, W.T. & Bedell, B.T. (2001). Affect and health-relevant cognition. In J. Forgas (Ed.), Handbook of Affect and Social Cognition. (pp. 344-370). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum and Associates.

Schachter, S. & Singer, J.E. (1962). Cognitive and social psychological determinants of emotional state. Psychological Review, 69, 379-399.

Schwarz, N. (1990). Feelings as information: Informational and motivational functions of affective states. In E. T. Higgins & R. Sorrentino (Eds.), Handbook of motivation and cognition: Foundations of social behaviour (Vol. 2, pp. 527-561). New York: Guilford Press.

Schwarz, N. & Clore, G.L. (1983). Mood, misattribution and judgments of well-being: Informative and directive functions of affective states. Journal of Personality and Social Psychology, 45, 513-523.

Sedikides,C. (1995). Central and peripheral self-conceptions are differentially influenced by mood: Tests of the differential sensitivity hypothesis. Journal of Personality and Social Psychology, 69(4), 759-777.

Smith, C. A. & Kirby, L. D. (2000). Consequences require antecedents: Toward a process model of emotion elicitation. In J. Forgas (Ed.). Feeling and thinking: The role of affect in social cognition (pp. 83-106). New York: Cambridge University Press.

Trope, Y. Ferguson, M. & Raghunanthan, R. (2001). Mood as a Resource in Processing Self-Relevant Information. In: J.P. Forgas (Ed.). The handbook of affect and social cognition. (pp. 256-274). Mahwah: Erlbaum.

Watson, J.B., & Rayner, R. (1920). Conditioned emotional reactions. Journal of Experimental Psychology, 3, 1-14.

Zajonc, R. B. (1980). Feeling and thinking: Preferences need no inferences. American Psychologist, 35, 151-175.

Tags:

Dodaj komentarz

JComments