Seksualna agresja kobiet

Do niedawna problematyka agresywności kobiet nie była obszernym i równocześnie aktualnym tematem w krajach Europy. Nie tak dawno w Polsce tematyka badań nad agresją kobiet została poszerzona o dosyć kontrowersyjny wątek - agresję seksualną kobiet wobec mężczyzn. Zjawisko nie ma tak dużej skali jak agresja seksualna mężczyzn. W literaturze polskiej mało podaje się informacji z badań psychologicznych w tym zakresie. Ten temat jest podejmowany przez badaczy amerykańskich od lat siedemdziesiątych XX wieku, a literatura przedmiotu badań jest bogata. Temat ten budzi duży sprzeciw, szczególnie ze strony feministek.

Jednak aby uniknąć stronniczości, podważyć w pewnym stopniu stereotypy ról płciowych, a także naświetlić problem realnej wiktymizacji mężczyzn przez kobiety, badania o takim charakterze są konieczne. Artykuł zawiera materiały z aktualnych i stosunkowo niedawnych badań psychologicznych.

Brak jest jednoznacznych odpowiedzi na temat natury ludzkiej agresji, ponieważ znaczenie tego terminu odnosi się do bardzo różnorodnych działań, mających wrogi lub napastliwy charakter. Zachowania agresywne możemy interpretować w zależności od dyscypliny badań, ich celu i przyjętej metodologii jako cechę, stan lub proces.

Ze względu na temat artykułu kierowałam się następującą definicją: Agresja interpersonalna jest zachowaniem tak zorganizowanym, aby prowadziło do wyrządzenia szkody i/lub sprawienia cierpienia innym osobom (Frączek, 1993).

Formy agresji (fizyczna, werbalna, seksualna, samoagresja, pośrednia, proaktywna, reaktywna i in.) zależą od czynników kulturowych (np. społeczne normy, uczenie się), sytuacyjnych, indywidualnych (np. płeć, wiek, osoby, do których jest skierowana agresja), psychologicznych, które spójnie funkcjonują jak zapadka (spust) agresji, w tym czasie, gdy wyuczone skrypty (np. identyfikacja z płcią) determinują wzory i modele zachowania.

Próba definicji

Konotacja pojęcia agresji seksualnej jest dosyć obszerna: obejmuje bowiem wymuszone działania seksualne, takie jak stosunek płciowy, seks oralny, analny, pocałunki i pieszczoty, z zastosowaniem wielu strategii przymusu, takich jak groźba, użycie siły fizycznej lub groźba użycia siły fizycznej, wykorzystywanie niezdolności ofiary do oporu czy przymus werbalny, również niepożądane zainteresowanie seksualne w formie nękania, chodzenia za ofiarą i obscenicznych rozmów, np. telefonicznych (Krahe, 2005 za: Abbey, McAuslan, Ross, 1998, Belknap, Fisher, Cullen, 1999).

Barbara Krahe (2005) uważa, że istnieją przynajmniej 3 definicje agresji seksualnej: prawna (określająca zachowania stanowiące wykroczenia seksualne), badawcza (tworząca podstawę przy pracy teoretycznej i empirycznej na temat powszechności i przyczyn agresji seksualnej) oraz definicja potocznego dyskursu (na podstawie której decyduje się czy konkretny przypadek można uznać za akt agresji seksualnej i przyznaje się osobom biorącym w nim udział role ofiary i sprawcy).

Definicje agresji seksualnej w badaniach psychologii społecznej obejmują szerszy zakres strategii przymusu i zachowań agresywnych niż definicje prawne, które ograniczają się do naruszenia prawa, tzn. gwałtu lub usiłowania gwałtu. W artykule odwołam się do badań, w których napaść seksualna definiowana jest w kategoriach stereotypu „prawdziwego gwałtu”, charakteryzującego ten czyn jako atak osoby używającej przemocy fizycznej oraz werbalnej do zmuszania ofiary do aktów seksualnych (Krahe, 2005).

Ze względu na relacje między ofiarą a agresorem odróżniamy podtypy gwałtów: gwałt obcego (ofiara jest nieznana agresorowi), gwałt znajomego (ofiara nie jest osobą zupełnie nieznana agresorowi), gwałt na randce (ofiara i agresor są w pewnym związku uczuciowym), gwałt partnerski (gwałcenie współmałżonki/współmałżonka). Ten ostatni jest dosyć trudny do zidentyfikowania ze względu na niedoszacowanie statystyczne, które z kolei wynika z braku zgłoszeń przez ofiary przemocy domowej.

Według Criminal Statistics in England and Wales z 1999 r. (angielskie i walijskie statystyki przestępczości; zob. Krahe, 2005) w Wielkiej Brytanii w latach 1998-1999 zarejestrowano 7139 gwałtów i 19 643 napaści o podłożu seksualnym na kobiety. W tym samym okresie zgłoszono 353 gwałty i 3672 napaści na tle seksualnym, których ofiarami byli mężczyźni.

Do końca lat 80. w artykułach prawnych płeć ofiary gwałtu była określona jako kobieca. Dopiero w latach 1990-2000 po „redukcji stereotypu prawdziwego gwałtu” w niektórych krajach, takich jak Niemcy, USA, Wielka Brytania, wprowadzone były poprawki prawne, poszerzając np. zakres działań/czynów, składających się gwałt (np. sex oralny, analny, wykorzystanie ubezwłasnowolnienia stanu ofiary, żeby zmusić ją do czynności seksualnych), uznano gwałt małżeński, gwałt niepełnosprawnych, którzy nie potrafią / nie są w stanie definitywnie wyrazić swojego sprzeciwu, zniesiono również ograniczenie co do płci ofiary (por. Krahe, 2005).