Wszyscy jesteśmy przesądni

Szczegóły

Utworzono: 20 marca 2007

Redakcja

Według Encyklopedii Powszechnej PWN przesąd to "[...] przyjęte bezrefleksyjne przekonanie, pogląd przyjmowany stanowczo, lecz bez należytego uzasadnienia, sprzeczny z faktami i trudny do usunięcia za pomocą racjonalnej argumentacji" (1985, t. 3, s. 790).

Przykładami przesądów mogą być przekonania, że witanie się przez próg ściąga nieszczęście albo że znalezienie czterolistnej koniczynki zapowiada szczęście. Zdaniem Kanta "Wszyscy ludzie żywią przesądy, tyle że odmiennego rodzaju". Przegląd badań empirycznych potwierdza ten pogląd: wiara w przesądy to zjawisko powszechne we wszystkich kulturach i wszystkich epokach.

Racjonalne wyjaśnienie tego faktu jest trudne. Są jednak pewne podstawy aby sądzić, że tym, co motywuje nas do wiary w przesądy jest dyskomfort jakiego doświadczamy w sytuacjach niepewnych, nieprzewidywalnych. Zachowania przesądne mają być cudownym środkiem uzyskania poczucia kontroli poznawczej lub behawioralnej nad biegiem takich zdarzeń.

Kwestionariusz Otwartości Przekonań KOP20 służy do pomiaru ogólnego poziomu przesądności. Wyróżnia go prosta, jednoczynnikowa struktura (pierwszy czynnik tłumaczy ponad 60% całkowitej wariancji pytań) oraz bardzo wysoka rzetelność (zgodność wewnętrzna): współczynnik alfa Cronbacha wynosi 0,96 dla skali pełnej złożonej z 20 pozycji. Co ciekawe, po skróceniu skali do 10 pozycji jej rzetelność wyniosła 0,93, a po skróceniu do 5 pozycji – wyniosła ona 0.88. Tak wysoka rzetelność wynika z bardzo dużej homogeniczności testu – wszystkie jego pozycje są wysoko skorelowane ze sobą i z wynikiem całkowitym.

Mimo, że wyniki całkowite kwestionariusza (ogólny poziom przesądności) wahały się w bardzo szerokich granicach (od 0 do 60 punktów, przy wyniku maksymalnym równym 60 punktów), odpowiedzi na poszczególne pozycje (punktowane na skali od 0 do 3) były niezbyt zróżnicowane – średnie wahały się od 0,86 do 1,71 pkt. (por. tabela 1). Podobnie, mało zróżnicowane (od 0,68 do 0,80) były korelacje poszczególnych pozycji z wynikiem całkowitym.

Wskazuje to, że wszystkie pytania mierzą w podobnym stopniu ogólną przesądność i nie sposób wskazać takich przekonań, które byłyby charakterystyczne dla osób bardzo przesądnych ani takich, które byłyby charakterystyczne dla osób mało przesądnych. To, czy dana osoba żywi jakieś konkretne, przesądne przekonanie jest więc faktycznie nieprzewidywalne i zależy prawdopodobnie od historii życia tej osoby.

Tabela 1. Pozycje kwestionariusza porangowane według uśrednionej wartości odpowiedzi.

Badania nasze pokazały, że osoby z wykształceniem średnim lub niższym uzyskują wyższe wyniki (M = 32) niż studenci (M = 21) i osoby z wykształceniem wyższym (M = 22). Nie stwierdziliśmy natomiast różnic między płciami. Okazało się też że, zgodnie z teorią, przesądność koreluje pozytywnie i istotnie statystycznie z prawicowym autorytaryzmem (r = 0,30) i cechą lęku (r = 0,19), a także z perseweratywnością (r = 0,25) i reaktywnością emocjonalną (r = 0,25). Wszystkie te korelacje są jednak dość niskie. W efekcie więc, nie tylko wiara w poszczególne przesądy ale i ogólny poziom przesądności okazuje się trudny do przewidzenia na podstawie innych cech indywidualnych.

Autor: prof. dr hab. Tytus Sosnowski

Literatura: Sosnowski, T. i Wiech, M. (2006). Przesądność i próba jej pomiaru: Kwestionariusz Otwartości Przekonań (KOP20). Roczniki Psychologiczne, 9, 181-204. Na końcu artykułu jest zamieszczony kwestionariusz KOP20.

Źródło: Badania - Wydział Psychologii UW

Bądź na bieżąco! Zapisz się na nasz newsletter! (dodatkowo otrzymasz eBooka "Iluzje codzienności")

e-mail: