Wrzuć na luz… i już

Szczegóły: Utworzono: 11 marca 2014; dr Jarosław Kulbat

Mniej więcej czterech na dziesięciu Polaków uważa, że porządna kłótnia oczyszcza atmosferę. Wykrzyczenie pretensji, w tym ujęciu, przynajmniej pozwoli pozbyć się złych emocji, nawet jeśli nie rozwiąże konfliktu. Opinie tego rodzaju są odzwierciedleniem dość popularnego przekonania, że zachowania agresywne (nawet jeśli jest to jedynie agresja werbalna) pozwalają rozładować nagromadzone napięcie. Wielu ludzi sądzi, że agresywna ekspresja negatywnych emocji będzie skuteczna nawet wtedy, gdy agresja nie jest skierowana bezpośrednio na osobę, która nas wkurzyła.

Wiara w skuteczność katharsis (czyli obniżania natężenia negatywnych emocji poprzez podejmowanie, obserwowanie lub wyobrażanie sobie zachowań agresywnych) ma dość długą historię, także w psychologii. Wczesne psychologiczne koncepcje agresji opierały się na tzw. modelu hydraulicznym. W modelu tym agresja pełniła funkcję wentyla bezpieczeństwa. Poprzez zachowania agresywne człowiek był w stanie obniżyć napięcie wywołane przez frustrację czy inny nieprzyjemny bodziec. U podstaw tego podejścia leżało założenie, że napięcie wywołane przez frustrację po prostu musi zostać rozładowane. A najczęstsza formą uwolnienia się od tego napięcia jest właśnie zachowanie agresywne. Z koncepcji katharsis wynika, że rozładowanie narastającego napięcia poprzez agresję obniży szanse pojawienia się zachowań agresywnych w przyszłości. Wyładujesz się teraz i już. W przyszłości będziesz spokojny, bo napięcie, które powoduje agresję, zostało zredukowane. Twórczym rozwinięciem tego efektu było wprowadzenie do repertuaru interwencji psychologicznych procedur umożliwiających zachowań agresywnych w kontrolowanych i bezpiecznych warunkach. Interwencje takie, co nie zaskakuje, miały w założeniu ograniczać interpersonalną agresję i zatrzymać spiralę konfliktu interpersonalnego.

Brad Bushman (2002) zrealizował badanie eksperymentalne, którego celem miała być weryfikacja hipotez dotyczących wpływu katharsis na redukcję gniewu spowodowanego prowokacją. W badaniu wzięło udział 600 młodych kobiet i mężczyzn, którzy na początku badania stali się ofiarami prowokacji ze strony współpracownika eksperymentatora. Osoby badane poproszono o wyrażenie swojego zdania na temat aborcji w krótkim eseju, który następnie został poddany miażdżącej recenzji, która zawierała krytykę właściwie każdego aspektu eseju. Następnie badani z dwóch grup eksperymentalnych wzięli udział w sesji treningowej. Zadanie osoby badanej polegało na uderzaniu w worek treningowy tak mocno i tak długo, jak chciała. W jednej z grup eksperymentalnych, badanych płci zachęcano, żeby w czasie uderzania w worek myśleli o człowieku, który ich skrytykował. W drugiej grupie uwaga badanych była kierowana na ich kondycję fizyczną. W grupie kontrolnej badani siedzieli w ciszy, oczekując na wzięcie udziału w kolejnej części badania. Po zakończeniu treningu z workiem osoby badane ze wszystkich grup miały okazję odegrać się na dręczycielu.

Procedura pozwalała im na decydowanie o dotkliwości kary dla prowokatora: osoby badane decydowały o głośności dźwięku, jaki ten słyszał w słuchawkach, gdy przegrywał w pewnym zadaniu. A przegrywał dość często, bo współpracował z eksperymentatorem. Okazało się, że wyładowanie agresji (niezgodnie z przewidywaniami wynikającymi z hipotezy katharsis) nie redukowało przyszłej wrogości wobec prowokatora. Grupa uderzająca w worek treningowy z myślą o prześladowcy karała go dotkliwiej, gdy nadarzyła się okazja, w porównaniu do grupy kontrolnej, która przeczekała gniew w spokoju. To jeden z przykładów tego, że czasem bezczynność jest skuteczniejszą metodą osiągania celu niż działanie.

Do czytania

Bushman, B. J. (2002). Does venting anger feed or extinguish the flame? Catharsis, rumination, distraction, anger, and aggressive responding. Personality and Social Psychology Bulletin, 28(6), 724-731.[pdf]

Dr Jarosław Kulbat - psycholog społeczny, konsultant i trener, wykładowca SWPS Wrocław, popularyzator nauki i bloger (Korporacyjne piekło).