Agresja kobiet w małżeństwie i w związkach romantycznych

Szczegóły

Utworzono: 24 marca 2009

Valentyna Guminska

Współczesna kobieta w małżeństwie heteroseksualnym jest spostrzegana przez społeczeństwo jako partner, a nie osoba tylko dla domu oraz dla zaspokajania potrzeb męża. Jednakże, jak pisze Renzetti i Curran (2005, s.259), „instytucja małżeństwa pozostaje nadal podmiotem regulacji rządowych, które określają prawa i obowiązki partnerów oraz wiek, płeć, a także stan zdrowia osób mogących zawrzeć związek małżeński… Amerykańskie ustawodawstwo cechuje ogromna różnorodność, jednak w większości stanów występuje akceptacja wielu podstawowych założeń kontraktu małżeńskiego, które sprawiają, iż współczesne małżeństwo w pewnej mierze przypomina to z przeszłości…”

Autorzy odwołują się do takich przykładów, jak zmiany miejsca zamieszkania przez kobietę po zawarciu związku, podejmowanie decyzji w małżeństwie w większości przez męża, mimo wspólnych narad z żoną, spotykanie się z problemami przenoszenia się kobiety do innego collegu, jeśli studiuje, zmiana nazwiska i całej dokumentacji z tym wiążącej się, ponoszenia większych opłat (czesnego) za naukę, jeśli jest studentką spoza stanu, utrata możliwości ubiegania się o urząd publiczny w swoim rodzinnym stanie... (por. Lingre, Taub, 1993, W: Renzetti i Curran, 2005).

Na tle walki o „władze w małżeństwie” jak najbardziej są widoczne aspekty agresji kobiet. Jednak czy możemy uważać tę „walkę” za przejaw agresji? Blumstein i Schwartz (1983, W: Renzetti i Curran, 2005), opierając się na wynikach badań, prowadzonych ponad 40 lat temu przez Blooda i Wolfe oraz na współczesne badania, mówią,: „...partner, który zarabia więcej pieniędzy, posiada większą władzę, mierzoną wpływem na podejmowania decyzji. Władza kobiet w małżeństwie zależy w dużej mierze od wysokości ich zarobków - w porównaniu z zarobkami mężów...” (Blumstein i Schwartz, 1983, W: Renzetti i Curran, 2005, s.260).

W czasie zmian społecznych i socjalnych, pozycja kobiet w sferze profesjonalnej widocznie się zmienia. Kobiety, które walczą o władzę w polityce również jak we własnej rodzinie (walka o równouprawnienie) są spostrzegane jako kobiety władcze, agresywne, mało kobiece, „facet w spódnicy” i in. Dobrym przykładem takiej agresywnej kobiety może posłużyć ukraińska „żelazna lady” Julia Tymoszenko, lider i przewodnicząca partii Blok Julii Tymoszenko, premier Ukrainy 2005-2006, 2007-2009.

Odwołując się do starego powiedzenia „czyny znaczą więcej niż słowa”, zauważamy, że niektóre działania są automatycznie przypisywane kobiecie lub mężczyźnie, są one bowiem głęboko zakorzenione z strukturze i ideologii rodziny. Kudson-Martin i Mahoney (1998) zaznaczyli, że nawet w małżeństwach, w których pary są przekonane o równym podziale władzy, istnieją subtelne, lecz istotne różnice w odniesieniu do władzy: żony częściej niż mężowie martwią się obrażeniem lub zdenerwowaniem swojego współmałżonka, przystosowaniem się do potrzeb i pragnień partnera oraz dostosowaniem swego rozkładu dnia do rozkładu dnia męża.

Ten schemat w dużym stopniu pasował do społeczeństwa ukraińskiego, ponieważ kulturowo się złożyło, że mężczyźni mieli i nadal mają więcej władzy, pomijając, że więcej zarabiali i zarabiają, natomiast kobieta - żona nie potrafiła samodzielnie wychować dziecka bez pomocy przedstawiciela płci męskiej, była od niego zależna i przystosowywała się do sytuacji. Mimo dużych zmian gospodarczo - społecznych schemat ten przetrwał. Wciąż tę tendencję da się zaobserwować szczególnie na wsiach i w małych miastach, natomiast w mniejszym stopniu w dużych miastach, gdzie jest większy wybór pracy i możliwości ciągłego dokształcania się i robienia kariery zawodowej.

W podrozdziale Płeć kulturowa i prace domowe: co kto robi? Renzetti i Curran (2005, s.261) odwołują się do badań Coltrane z 2000 roku (meta-analiza ponad 200 pozycji) poświęconych tematyce wykonania prac domowych: otóż kobiety poświęcają zdecydowanie więcej czasu niż ich mężowie, mimo to, że ostatnio kobiety zredukowały, a mężczyźni podwyższyli swój godzinny udział w rutynowych obowiązkach domowych (większość kobiet jest zatrudniona poza domem - wykonuje „płatną pracę”, oraz wykonują niezbędne czynności domowe, pracuje bezpłatnie, czyli ma „drugą zmianę”, natomiast działania męża ograniczają się do wyrażania „chęci pomocy” oraz sporadycznych działań). Kuschel (1992, w: Bjorkqvist i Niemela, 1992) opisując zwyczaje i zachowania ludzi z Bellonese, wyspy Solomona, wśród fizycznej i werbalnej agresji zaznacza również takie przykłady wyrażania agresji kobiety wobec męża, jak odmawianie stosunków intymnych z nim, niegotowanie posiłków, brak opieki – nie sprząta, nie pierze, nie wykonuje innych czynności domowych.

DeMaris (1987) zaznacza ważność wpływu struktury relacji w rodzinie pomiędzy dzieckiem a rodzicami. Badania z 484 studentami pokazały, że agresja kobiet w związkach heteroseksualnych może być podyktowana przez naśladowanie pewnego modelu zachowań kobiety - matki, która dąży do kontroli partnera. Natomiast dla studentów płci męskiej silnym predyktorem do zachowań agresywnych wobec partnerki było ostre karanie w dzieciństwie, drugim predykatorem tego rodzaju agresji uważano dwa modele zachowania rodziców: zarówno agresja matki wobec ojca, jak i ojca wobec matki.

Riggs i O’Leary (1996), posługując się strukturalnymi analizami danych uzyskanych w wyniku badań 245 studentów (232 kobiety i 113 mężczyzn), sprawdzili predykcyjny model agresji w związkach romantycznych, źródłem której były modele o podłożu sytuacyjnym. Wśród kobiet zarówno jak i mężczyzn agresja była bezpośrednio skorelowana z postawą badanej osoby wobec agresji, przejawami agresji w przeszłości oraz zajściem konfliktów w związkach. Jednak zależność pomiędzy zachowaniem agresywnym w związku romantycznym a 1) występowaniem agresji w rodzinie, z której pochodziła badana osoba, 2) nastawieniem ku agresji oraz 3) ogólnie wyższym poziomem agresji była zauważona tylko wśród kobiet. Rezultaty badań wyjaśniły 60% wariacji ukrytych zmiennych agresji interpersonalnej wśród mężczyzn i tylko 32% takich zmiennych wykryto w badaniach z kobietami (tamże).

Hanley i O’Neill (1997) zaznaczają, że 33% z przebadanych przez nich par będących w związku mają przynajmniej jednego partnera, który zachowuje się agresywnie, oraz mniej niż 20% badanych przyznają się do win po obu stronach. Badania przeprowadzono za pomocą CTS oraz kwestionariusza do pomiaru przywiązania emocjonalnego. Jeśli para charakteryzująca się agresją mogła wyjaśnić sobie przyczynę agresji werbalnej, którą najczęściej posługiwała się, to dosyć często taka para miała problem z określeniem poziomu przywiązania emocjonalnego.

Motywy i dominujące formy interpersonalnej agresji kobiet w stosunku do partnera były zbadane przez Olsen i Lloyd (2005) oraz Straussa i Sweet’a (1992). Olson i Lloyd (2005) sądzą, że agresja w parach romantycznych jest skorelowana z kontrolą i siłą. Tymczasem kobieta podczas rozwiązywania konfliktu z mężczyzną czy nawet negocjacji z nim na równych zasadach może okazać się daleka od wygranej, ze względu na jej rolę społeczną. Dodatkowym czynnikiem przegrywania negocjacji przez kobietę i niezdolności kontrolowania męskiego zachowania mogą być różnice fizyczne (np. „siła mięśni”) pomiędzy kobietą a mężczyzną oraz różnice płci. Dasgupta (2002) dzieli kobiecą agresję wobec partnera ze względu na konteksty: natychmiastowy kontekst siły i kontroli w stosunkach oraz szerszy kontekst zakazanej męskości / kobiecości, patriarchatu i instytucjonalne przypisy.

Na podstawie wyników z badań na ten temat (Browne, 1987; Gondolf, 2002; Saunders, 2002; Campbell, 2004, 1999 i in.) wyszczególniono kilka kategorii podstawowych motywów agresji kobiet: samoobrona (reakcja na strach za swoje życie i życie dzieci), złość, zemsta / rewanż, kara za wcześniej wyrządzone szkody lub obrażenia, ustalenie kontroli, stawienie oporu męskiej kontroli oraz zwrócenie uwagi partnera. Opierając się o wyniki z przeglądu badań (Campbell, 1993, 2004; Dasgupta, 1999; Hamberger, 1997; Olson i Lloyd, 2005 i in.) do samoobrony można dodać kilka innych czynników: np. kobiety wykorzystują agresję, aby pokazać swój gniew, zawód lub frustrację, aby uwolnić napięcie lub pokazać siłę i moc, aby zaangażować partnera / męża emocjonalnie lub w celu „skutecznego donoszenia” pewnych informacji tak, żeby „na pewno dotarło”, aby mieć przewagę kierowniczą w związku, innymi słowy móc kontrolować partnera. Agresja także jest wykorzystywana w celu wstawienia się za siebie i bliskich, w celu zmuszenia partnera do podjęcia pewnej odpowiedzialności, w celu nakłonienia partnera do szacunku, w celu zemsty (rewanżu) lub kary wymierzonej partnerowi za przewinienie, lub złe potraktowanie.

Na przykład Archer jest zdania, że „więcej kobiet niż mężczyzn inicjują agresję” (Archer, 2000, s.664), natomiast Strauss (1999, s. 28) mówi o „równym udziale kobiet i mężczyzn w inicjacji agresji”. Jednak z powodu małej ilości badań na ten temat, nie ma jednoznacznych danych i rozwiązań tego problemu.

Rezultaty badań części Inicjacja i płeć potwierdzają wyniki wcześniejszych badań Archer’a (2000), w których kobiety również występowały w roli inicjatorek agresji częściej od mężczyzn. Na podstawie badania: kobiety-inicjatorki versus mężczyźni-inicjatorzy przez dwustronną agresję versus jednostronna agresja otrzymujemy wynik: χ2(1) = 13,34, p <0,005.

Rezultaty badań Olson i Lloyd (2005) wskazują na różnice w interpretowaniu inicjacji agresji (54%)- przebywanie w stanie złości, ciągle powracanie do sytuacji konfliktowej, natarczywe werbalne dręczenie partnera, z którym jest w związku romantycznym. Autorki odwołują się do agresji werbalnej i fizycznej, do badań na temat roli agresji w rozwiązywaniu konfliktów damsko - męskich, roli agresji w komunikacji oraz zwrócono uwagę na czynnik indywidualny: komplikacje życiowe kobiet i ich agresywne zachowanie. Po dokonaniu analizy badań ustalono kilka kategorii motywów agresji (przestawię tylko niektóre z nich):

1. jeden partner „rzucił” pierwszą obrazę (werbalna agresja) albo „wymierzył pierwszy kuksaniec” (fizyczna agresja). Deklaracje takie jak: „on właśnie uderzył mnie; on nazwał mnie suką, chlapą; i ja jako pierwsza podniosłam mój głos” - tak respondentki określały zajście agresji w sytuacji, kiedy kobieta jako pierwsza zachowała się agresywnie;
2. inicjacja agresji przez kobietę, która przebywała w stanie złości lub była przestraszona. Pomimo tego, że komunikacja obojga partnerów przebiegała na podwyższonych tonach, kobiety są skłonne myśleć, że właśnie ich gniew spowodował konflikt i był uznany za punkt początku agresji: „Ja zaczęłam… Mam na myśli, zaczęła się dyskusją, on zaczął się denerwować, podniósł głos, ale ja rozpoczęłam […] ja odezwałam się, krzyknęłam tak i owak…”(tamże).
3. Propozycja/wnoszenie problemu do rozwiązania przedstawia sytuację, kiedy kobiety są chętne do „obgadania” pewnych kwestii, natomiast mężczyźni nie wyrażają zgody, kobiety nalegają i dręczą partnera danym problemem.
4. Niejednoznaczność. Dosyć często kobiety nie potrafiły określić osobę - inicjatora. Przykładem są następujące sytuacje: 1) kobieta jest pytana przez partnera o coś, nie chce kłamać, mówi gorzką prawdę, mężczyzna wścieka się, łamie radio… lub 2) respondentka ciągle pytała męża: „Gdzie są pieniądze?” - Chciała wiedzieć, co się działo. Respondentka nie myśli, że była agresorką, ale z drugiej strony, zastanawia się czy tak naprawdę było - może wielokrotne pytania jednak stanowiły przyczynę agresji partnera. Zgodnie z podanymi przykładami moment zapoczątkowania agresji nie zawsze był możliwy do „zdefiniowania” i nie było także łatwo z określeniem osoby – inicjatora.
5. Kilka kobiet opisywało inicjację agresji w sposób „zaprzeczenia między opisem i czynem”. Kobiety myślały, że właśnie one prowokują agresję mężczyzn, z którymi przebywały w związku emocjonalnym. Po dłuższej analizie kilku sytuacji autorki badania stwierdziły, że sytuacje i odgrywane role są odwrotne. Na przykład: następstwo agresji w konflikcie zaczyna się od partnera, który nie pozwala kobiecie na wyjście z domu, straszy zapalniczką zapaloną tuż przed jej twarzą, później kobieta zaczyna działać agresywnie w celu „uwolnienia się”, dopiero wtedy rozpoczyna się konflikt z wykorzystaniem agresji werbalnej i fizycznej. Jednak kobieta w tej sytuacji upatruje siebie jako inicjatorkę agresji.
   • Archer. J., (2000). Sex differences in aggression between heterosexual partners: A meta-analytic review. Psychological Bulletin, 126, 651–680.
   • Björkqvist. K.I., Niemelä. P., (1992). Of Mice and Women: Aspects of Female Aggression, Academic Press, Inc. San Diego. CA.
   • Bond. A., Lader. M.,(1987). The effects of alcohol on behavioral aggression and cardiac and electro dermal activity monitored during an aversive task. Journal of Psychophysiology, 1, 229-240.
   • Blumstein. P., Schwartz. P. (1983). American couples: Money, work, sex. New York: William Morrow and Company, [w]: C. M. Renzetti i D. J. Curran. (2005). Kobiety, mężczyźni i społeczeństwo, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
   • Browne. A., (1987). When battered women kill. New York: Free Press.
   • Campbell. A., (1993). Men, women and aggression. New York: Basic Books.
   • Campbell. A. ,(1999). Staying alive: evolution, culture, and women's intrasexual aggression. Behavioral and Brain Sciences, 22, 203-252.
   • Campbell. A., (2004). Jej niezależny umysł. Psychologia ewolucyjna kobiet. Wydawnictwo Literackie, Kraków
   • Dasgupta. S. D., (1999). Just like men? A critical view of violence by women. [w]:M. S. Shepard i E. L. Price (red), Coordinating community responses to domestic violence: Lessons from Duluth and beyond (195–222). Thousand Oaks, CA: Sage.
   • Dasgupta. S. D., (2002). A framework for understanding women’s use of nonlethal violence in intimate heterosexual relationships, Violence Against Women, (8), 11, 1364-1389.
   • Day. K.,Gough.A., McFadden. M.,(2003). Women Who Drink and Fight: A Discourse Analysis of Working-Class Women's Talk, Feminism & Psychology,(13), 2, 141-158.
   • DeMaris. A., (1987), The Efficacy of a Spouse Abuse Model in Accounting for Courtship Violence, Journal of Family Issues, (8), 3, 291-305.
   • Frodi. A., Macaulay. J., Thome. P., (1977). Are women always less aggressive than men? A review of the experimental literature. Psychological Bulletin, (84), ss. 634-660.
   • Hamberger. K. L., (1997). Female offenders in domestic violence: A look at actions in their context. Journal of Aggression, Maltreatment and Trauma, 1, 117–129.
   • Hanley. M.J., O’Neill. P., (1997). Violence and Commit. A Study of Dating Couples, Journal of Interpersonal Violence, (12), 5, 685-703.
   • Gondolf. E.W., (2002). Batterer intervention systems. Thousand Oaks, CA, Sage Publication.
   • Kaufman Kantor. G., Strauss. M. A., (1987). The “drunken bum” theory of wife beating. Social Problems, 34, 213-230.
   • Knudson-Martin. C., Mahoney. A.,(1998). Language and Processes in the Construction of Marital Equality in New Marriages. Family Relations, (47), 81-91.
   • Lane. K., Gwartney-Gibbs. P., (1985), Violence in the context of dating and sex. Journal of Family Issues, 6, 5-59.
   • Lloyd. S. A., Emery. B. C. (2000). The dark side of courtship: Physical and sexual aggression. Thousand Oaks, CA: Sage.
   • Luchterhand. E., Weller. L., (1976), Effects of class, race, sex, and educational status on patterns of aggression of lower-class youth. Journal of Youth and Adolescence, 5, 59-71.
   • Olson. L.N., Lloyd. S.A.(2005). It Depends on What You Mean by Starting”: An Exploration of How Women Define Initiation of Aggression and Their Motives for Behaving Aggressively, Sex Roles, (53), 7/8, 603-618.
   • Renzetti. C. M., Curran. D. J., (2005). Kobiety, mężczyźni i społeczeństwo, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
   • Riggs. D. S., O’Leary K. D., (1996). Aggression between Heterosexual Dating Partners. An Examinations of Causal Model of Courtship Aggression, Journal of Interpersonal Violence (11) 4, 519-540.
   • Rohsenow. D., Bachorowski. J., (1984). Effects of an alcohol expediencies on verbal aggression in men and women, Journal of Abnormal Psychology, (9), 418-432.
   • Saunders. D. G., (2002). Are physical assaults by wives and girlfriends a major social problem? A review of the literature. Violence Against Women, (8), 1424–1448.
   • Strauss. M.S., Gelles. R.J., Steinmetz. S. K., (1980). Behind closed door: Violence in the American family, New York: Anchor Book.
   • Straus. M. A., Smith. C. (1990). Violence in Hispanic families in the United States: Incidence rates and structural interpretations. [w] M. A. Straus, R. J. Gelles (red), Physical Violence in American Families (341-367). New Brunswick, NJ: Transaction.
   • Stauss. M. S., Sweet. S., (1992). Verbal/Symbolic Aggression in Couples: Incidence Rates and Relationships to Personal Characteristics, Journal of Marriage and Family, (54) 346-357
   • Straus. M. A., (1999). The controversy over domestic violence by women: A methodological, theoretical and sociology of science analysis. [w:] X. B. Arriaga i S. Oskamp (red), Violence in intimate relationships (17–44). Thousand Oaks, CA: Sage.

Na podstawie dokonanych analiz wypowiedzi respondentek, autorki badania stworzyły wizerunek „rzeczywistych” inicjatorów konfliktów z wykorzystaniem agresywnych zachowań: inicjatorami „pierwszych aktów agresji” byli 51% mężczyzn i 49% kobiet; 30% odpowiedzi respondentek wskazuje na to, że agresja była spowodowana stanem złości, w którym przebywał(a) mężczyzna/kobieta lub wnoszeniem przez kobietę pewnych problemów do dyskusji. Jedna czwarta respondentek nie potrafiła wskazać, kto był inicjatorem agresywnego zachowania, albo przedstawiła sytuację niezgodnie z sekwencją wydarzeń przyczynowo - skutkowych.

Autorki sugerują, że dla kobiet przebywanie w stanie złości może spowodować agresję, z kolei ciągłe dręczenie pytaniami lub wnoszenie pewnych spraw do rozwiązania ze strony kobiet doprowadza mężczyzn do agresji. „Stworzenie” pojęcia inicjacji agresji często jest połączone z dynamiką związku, szczególnie z dynamiką konfliktu i komunikacji. Pokrewna interakcja kształtuje tło, aby zorientować się jak kobiety objaśniły pojęcie inicjacji agresji. Zauważono, że kobiety obwiniają siebie za agresję ze strony mężczyzn, będąc jednak „pierwszymi” ofiarami. Wcześniejsze badania Lloyd (2000) zawierają opisy podobnych tendencji kobiet, np. kobiety, które mówiły o agresji wzajemnej (dwustronnej) również okazywały się ofiarami, przypisującymi sobie większą winę i większą odpowiedzialność za zachowanie agresywne, niż w rzeczywistości miało to miejsce.


Motywy agresywnego zachowania kobiet w związkach małżeńskich / partnerskich

Na podstawie wyników stwierdzono, że kobiety często podają więcej niż jedną przyczynę prowadzącą do zachowania agresywnego. W omawianym badaniu Olson i Lloyd (2005) w 69 konfliktach sprecyzowano 202 motywy/przyczyny, zgrupowane w 12 kategoriach:

Indywidualny charakter motywów:

1. samoobrona przeciw werbalnej agresji ze strony partnera;

2. psychologiczne czynniki: cechy osobowościowe (upartość, wyrozumiałość, zazdrość), temperament; złość/gniew, frustracja, stres, utrata kontroli i panowania nad swoim zachowaniem, stany psychiczne (np. depresja), bolesne przeżycia z dzieciństwa;

3. przybywanie pod wpływem alkoholu lub innych środków odurzających;

4. samoobrona przeciw agresji fizycznej ze strony partnera;

5. rodzaj komunikacji (antagonistyczny, samoobronny, kontrolujący, rywalizujący);

6. wyuczone style zachowania (akceptacja agresji, wstrzymanie się od agresji do momentu aż eksploduje wybuchem gniewu);

7. żal nierozwiązanych problemów;

8. niedostosowanie się regułom (brak wyrażania szacunku i zaufania, odczucie bycia zdradzoną/nym);

Relacyjny charakter motywów:

9. chęć zyskania wagi, godności poprzez agresję, zmuszenie do liczenia się ze zdaniem kobiety, zwrócenie uwagi na kobietę i jej czynności;

10. kontrola stosunków (często przez mężczyznę);

11. prezentacja „ja”- „nie boję się Ciebie (wyrządzonej szkody)”;

12. ochrona/obrona przez partnera, kwestia presji pomiędzy bezpieczeństwem, ochroną i byciem pod kontrolą partnera ,a niezależnością i samodzielnością kobiety.

Najwięcej motywów kobiecej agresji powodują czynniki psychologiczne (46%), samoobrona (23%), nieprzestrzeganie zasad (36%) i chęć zwrócenia uwagi (33%). Tymczasem, kiedy chodziło o agresję kobiet, wskazywały one na kilka motywów o indywidualnym i relatywnym charakterze swojego zachowania podczas jednego konfliktu, natomiast w przypadku agresji ich partnerów powoływały się w większości tylko na jeden motyw o indywidualnym charakterze.

Respondentki przypisywały równą wagę i odpowiedzialność za czyny agresywne, gdy agresja była dwustronna również wtedy, gdy inicjatorem agresji był mężczyzna. Zdaniem autorek badania, ten fakt potwierdza tendencję kobiet do akceptacji winy lub przypisywanie sobie winy za agresję ze strony ich partnerów. Warto zaznaczyć, iż w modelu rodziny żona - rządząca/mąż – podporządkowany, semantycznie wzmacnia się socjalnie skonstruowany wizerunek kobiet jako „marud i zrzęd”.

Z dokładniejszych badań opisów tej etykiety na przykładzie „rządzenie - podporządkowanie” autorki badania proponują, że właśnie, dlatego, że mężczyźni byli podporządkowanymi, nieprzedsiębiorczymi, wykazywali małą inicjatywę, lub nie liczyli się ze zdaniem kobiety, kobiety czuły się odpowiedzialne, zmuszone do przebicia się oraz były zmęczone od ciągłego ich ignorowania. Zmieniając etykietę dla tego wzoru, jednocześnie przesuwa się punkt widzenia kobiet, jako odpowiedzialnych za klimat komunikacji w związku i agresję. Trafnym przykładem służy opis kłótni żony i męża: on nie zapłacił w swoim czasie rachunków, nie wykonał ważnego telefonu, o którym wspomniała wcześniej żona, zapomniał załatwić sprawę z kartą kredytową i teraz cała rodzina ma problem… Takie przykłady są powszechne w każdym kraju, bez znaczenia na kulturę i zwyczaje. Autorki badania podkreślają również ważność kontekstu agresji kobiet i charakterystykę osoby, która rozzłościła. Agresywność kobiet ma być rozumiana, jako zachowanie jednostki, wplecione w kontekst socjalny.

Psychologiczne czynniki agresywnego zachowania, takie jak gniew, depresja, stres były najbardziej powszechnymi motywami agresji kobiet w badaniach Olsen i Lloyd (2005). Ważną była także agresja werbalna: kobiety krzyczą, podwyższają ton, używają ordynarnego słownictwa, w celu zyskania uwagi ze strony partnera lub zmuszenia go do słuchania tego, co mają do powiedzenia. Ten rodzaj agresji również jest właściwy w sytuacjach, kiedy partner zachowuje się nieadekwatnie, ignoruje kobietę lub ich dzieci, nie jest odpowiedzialny, wydaje pieniądze niezgodnie z wcześniej ustalonym planem itd. Nie można również zapomnieć o agresji rewanżu, zemsty.

Najwięcej motywów kobiecej agresji powodują czynniki psychologiczne (46%), samoobrona (23%), nieprzestrzeganie zasad (36%) i chęć zwrócenia na siebie i na swoją opinię uwagi (chęć liczenia się ze zdaniem kobiety) (33%). Kiedy chodziło o agresję kobiet, wskazywały one na kilka motywów o indywidualnym i relatywnym charakterze swojego zachowania podczas jednego konfliktu, natomiast w przypadku agresji ich partnerów powoływały się w większości tylko na jeden motyw o indywidualnym charakterze.


Agresja werbalna a czynniki wpływające na jej eskalację

Strauss i Sweet (1992) w Verbal/Symbolic Aggression in Couples: Incidence Rates and Relationships to Personal Characteristics opisują zakres, przewlekłość i korelację werbalnej i symbolicznej agresji pomiędzy partnerami na przykładzie 5 232 amerykańskich par.

Agresja werbalna jest częścią przemocy domowej oraz przykładem problemowych interakcji międzyludzkich w rodzinie, które zachodzą w podobnych okolicznościach i poprzedzają również agresję fizyczną. W wielu badaniach na temat agresji więcej uwagi poświęcano agresji fizycznej i jej skutkom, które były widoczne gołym okiem (siniaki, połamane kości), jednak agresja werbalna może być tak samo szkodliwa. Siniaki i rany zagoją się, natomiast obrażające słowa i krzyki pozostają na długo w pamięci osób - ofiar. Dzięki badaniom nad werbalną agresją wobec partnera, można ustalić korelację pomiędzy agresją werbalną, a agresją fizyczną. Autorzy sugerują, że jeśli agresja werbalna jest podobna do agresji fizycznej, to wyniki badań nad tymi formami agresji będą podobne; jeśli agresja werbalna jest alternatywą agresji fizycznej, to rezultaty mogą być odwrotne: wzrost agresji werbalnej powoduje eskalację agresji fizycznej. Innym wariantem jest agresja werbalna, zgodnie z teorią katharsis jest to substytut agresji fizycznej.

Badacze badali, czy spożywanie alkoholu powoduje agresję werbalną; jak agresja werbalna jest skorelowana ze społeczno - ekonomicznym statusem, oraz kobiety czy mężczyźni są bardziej agresywni werbalnie.

Wyniki wskazują, że kobiety i mężczyźni brali jednakowy udział w konfliktach z wykorzystaniem badanych form agresji. Najpierw badacze obliczyli ilość incydentów i częstotliwość wykorzystania agresji werbalnej przez kobiety i mężczyzn, następnie przedstawiono charakterystyki rodzin i poszczególnych osób. Zakładano, że ważnymi czynnikami, wpływającymi na werbalną agresję, mogą być wiek, płeć, rasa, społeczno - ekonomiczny status, ilość dzieci w rodzinie i ilość spożycia alkoholu oraz innych odurzających środków. Analiza przedstawia zależność pomiędzy tymi charakterystykami, a agresją fizyczną. Strauss i Sweet (tamże) również stwierdzili, że prawdopodobieństwo częstszych aktów agresji werbalnej i symbolicznej wobec partnera obniża się z wiekiem respondentów i zależy od ilości dzieci w rodzinie oraz wzrasta w przypadku nadużywania alkoholu i innych środków odurzających. Równolegle ustalono, że pozycja społeczno - ekonomiczna i rasa nie były czynnikami, wpływającymi na werbalną agresję.

Płeć

Istnieje powszechna opinia, że dla mężczyzn jest bardziej właściwa agresja fizyczna, niż dla kobiet, natomiast kobiety częściej niż mężczyźni udają się do werbalnej agresji. Frodi, Macaulay i Thorne (1977) częściowo udowodnili tę hipotezę, dodając, że kobiety wykorzystują agresję pośrednią i przemieszczoną. Jednak Strauss i Sweet (1992) na podstawie analiz eksperymentów twierdzą, że nie ma znaczącej różnicy pomiędzy werbalnie agresywnym zachowaniem kobiety i mężczyzny.

Wiek

Ten czynnik był uznany za ważny predykator agresji fizycznej pomiędzy partnerami. Młode pary częściej udają się do zasobów agresji fizycznej niż starsze osoby. Poziom wykorzystania agresji fizycznej maleje z wiekiem. Niżej umieszczona tabela przedstawia redukcję werbalnej agresji mężczyzn wobec kobiet w konfliktach o różnej wadze.

Wykres 1. Prawdopodobieństwo werbalnej agresji mężczyzn wobec kobiet (Strauss, Sweet, 1992, s. 353)

Znaczącą zmienną był wiek. Bez względu na wagę konfliktu z wykorzystaniem agresji werbalnej z wiekiem badaych jej poziom zmniejsza się. Wyjaśnieniem takiego zjawiska może być fakt, że partnerzy w ciągu wspólnego życia adaptują się nawzajem i uczą się konstruktywnie rozwiązywać konflikty.

Rasa i etniczność

Jak wskazują badania Lane i Gwartney-Gibbs (1985) imigranci z Azji doświadczają mniej agresji fizycznej i werbalnej, niż imigranci pochodzenia europejskiego (biali). Badania afroamerykańskich i białych nastolatków (Luchterhand i Weller, 1976) pokazują, że Afroamerykanie są na ogół mniej agresywni fizycznie niż biali w sytuacji, która nie charakteryzuje się agresją, natomiast częściej niż biali reagują agresją fizyczną w sytuacji obecności agresji. Wyniki badań Strauss’a i Smith’a (1990) potwierdziły, że Afroamerykanie z większym prawdopodobieństwem udają się do agresji fizycznej wobec partnera, niż ich biali rówieśnicy. Jednak na podstawie badań „nie stwierdzono podobnej zależności pomiędzy agresją werbalną wobec partnera, a rasą” (Strauss i Sweet, 1992, s. 354).


Socjoekonomiczny status

Istnieje luka w tym zakresie badań, aczkolwiek badania Strass’a, Gellesa i Steinmetz (1980) wskazują na negatywną korelację pomiędzy przemocą wobec partnerów i dzieci, a prestiżem i dochodem. Badania Strauss’a i Sweet’a (1992) potwierdziły tę hipotezę, głoszącą brak zależności pomiędzy statusem socjoekonomicznym rodziny, a agresją werbalną typu kobieta - mężczyzna i mężczyzna - kobieta.

Ilość dzieci

Oprócz radości każde dziecko przynosi rodzicom również konflikty, problemy i zmartwienia. Rodzic może nie zgadzać się ze zdaniem drugiego rodzica na temat wychowania, rozpieszczania, karmienia, lub innych obowiązków. Takie sytuacje rodzą konflikty pomiędzy rodzicami (Strauss, Gelles, Steinmetz, 1980). Inny punkt widzenia jest przedstawiony przez Strauss’a i Sweet’a (1992, s. 355), mianowicie „im więcej dzieci jest w rodzinie, tym większe prawdopodobieństwo zmniejszenia agresji werbalnej mężczyzny wobec kobiety”. Autorzy przywołują kilka przyczyn takiej tendencji: po pierwsze, im więcej jest dzieci w rodzinie, tym mniej czasu rodzice spędzają ze sobą i przez to unikają konfliktowych interakcji; po drugie, rodzice nie są chętni do używania ostrych słów wobec siebie w obecności dzieci, tym samym redukują poziom agresji werbalnej.

Alkohol i inne środki odurzające

Mnóstwo badań potwierdza hipotezę, że alkohol wzmacnia agresję wobec partnera (Bond i Lader, 1987; Kaufman Kantor i Strauss, 1987; Day, Gough i McFadden, 2003). Rohsenow i Bacharowski udowodnili zależność agresji werbalnej od ilości spożytego alkoholu (1984). Niestety zachodzą pewne trudności z bezpośrednimi badaniami na temat korelacji agresji i innych środków odurzających. Według Lunberg-Love Geffner (por. Strauss i Sweet, 1992) takie środki mogą odgrywać prawie decydującą rolę podczas, na przykład gwałtu na randkach. Wyniki badań wskazują (wykres 2) drastyczny wzrost agresji werbalnej ze zwiększeniem spożycia alkoholu. Taka tendencja zachowania jest właściwa obu płciom.

Wykres 2. Prawdopodobieństwo zależności wzrostu agresji werbalnej od ilości spożytego alkoholu (Strauss, Sweet, 1992, s 354).

Nie stwierdzono statystycznie znaczącej różnicy w wynikach badań „agresja werbalna a spożycie alkoholu” pomiędzy danymi dla kobiet i mężczyzn. Na wykresie jednocześnie umieszczono dane, uzyskane z odpowiedzi mężczyzn (dolna linia) i kobiet (górna linia).Jak wskazują wyniki badań, istnieje pozytywna korelacja pomiędzy werbalną agresją kobiet wobec mężczyzn, a ilością/częstotliwością spożycia środków odurzających. Natomiast autorzy nie znajdują podobnej tendencji w zachowaniu mężczyzn.

Wykres 3. Prawdopodobieństwo werbalnej agresji kobiet wobec mężczyzn w sytuacji spożycia środków odurzających (Strauss, Sweet, 1992, s 355)

Badacze zwracają uwagę ostrożne wykorzystywanie tych danych, ponieważ pominięty został czynnik sytuacyjny. Nie zawsze bowiem alkohol lub palenie marihuany pobudza jednostkę do czynów agresywnych, ale często takie działanie mogą być wymówką i wytłumaczeniem agresji.


Podsumowanie

Autorzy są zdania, że społeczno - psychologiczne czynniki powstania agresji fizycznej i werbalnej w związkach partnerskich są podobne. Jednak agresja werbalna nie jest substytucją agresji fizycznej. Jak pokazują wyniki badań, kobiety częściej wskazują na agresję werbalną mężczyzn oraz jeszcze częściej na własną. Strauss i Sweet (1992), Olsen i Lloyd (2005) proponują złoty środek: prawdziwa ważność konfliktu kryje się pomiędzy opisami konfliktu przez obu partnerów. Autorzy przypuszczają, że mężczyźni są mniej wrażliwi na agresję werbalną, dlatego opuszczają pewne konflikty z wykorzystaniem tego rodzaju agresji lub nie przypisują im odpowiedniej wagi. Z drugiej strony, zdaniem Olsen i Lloyd (2005) kobiety mogą przesadzać w ważności danego incydentu i wykorzystanego poziomu agresji. Nie odnaleziono statystycznie znaczącej różnicy pomiędzy zastosowaniem agresji werbalnej przez agresora (9.9) i przez ofiarę (10.1) podczas konfliktu (Strauss i Sweet,1992).

Na podstawie badań Straussa i Sweeta (1992) ustalono zależność pomiędzy agresją werbalną a wiekiem badanych: im starsi są respondenci, tym rzadziej udają się do agresji fizycznej i werbalnej. Zauważono również wpływ ilości spożytego alkoholu i innych środków odurzających na wzrost agresji werbalnej kobiet w związkach małżeńskich i partnerskich oraz nie stwierdzono korelacji dodatniej pomiędzy eskalacją agresji werbalnej, a ilością dzieci w rodzinie, na odwrót, wydaje się, im więcej dzieci, tym mniejszy poziom agresji werbalnej rodziców w stosunku do siebie (tamże).

Kobiety krzyczą, podwyższają ton, używają ordynarnego słownictwa nie tylko w celu samoobrony lub obrony dzieci, również w celu zyskania uwagi ze strony partnera lub zmuszenia go do słuchania tego, co mają do powiedzenia. W przedstawionych badaniach (Knudson- Martin i Mahonej, 1998; Luchterhand i Weller, 1976; Olson i Lloyd, 2005; Strauss i Sweet, 1992) nie stwierdzono korelacji pomiędzy rasą, dochodem i prestiżem, a agresją werbalną w związkach partnerskich/małżeńskich. {rdaddphp file=moje_php/autorzy/vguminska.html}

Literatura

Bądź na bieżąco! Zapisz się na nasz newsletter! (dodatkowo otrzymasz eBooka "Iluzje codzienności")

e-mail: