Wiarygodność badań jakościowych

Szczegóły

Utworzono: 19 lutego 2008

David Silverman

Na potrzeby niniejszych wyjaśnień przyjąłem i przedstawiłem stanowiska skrajne: czytelnicy zainteresowani mniej dogmatycznym podejściem feministycznym mogą skorzystać z pracy Cain (1986). Jednakże twierdzenia Stanley i Wise mają znaczenie, ponieważ prezentują założenia metodologiczne podzielane przez wielu przedstawicieli feminizmu.

Jednakże — w moim przekonaniu — wszyscy ci autorzy zbyt łatwo rezygnują z jakichkolwiek nawiązań do wiarygodności w badaniach jakościowych. Po pierwsze, nie przyjmują żadnych wyjaśnień tylko ze względu na polityczne „listy uwierzytelniające” naukowca, który takie wyjaśnienia prezentuje. Po drugie, nie powinien na nas robić aż tak wielkiego wrażenia fakt, że badacz dopuszcza do „intensywnego osobistego zaangażowania” w relacji z podmiotem analizy. Bezpośredniość oraz autentyczność mogą stanowić dobrą podstawę dla pewnych form dziennikarskich, ale badacz posługujący się metodami jakościowymi, jeśli swoją pracę traktuje poważnie, musi sprostać odmiennym wymaganiom.

Potencjalnie groźne są nie tylko konsekwencje opisanych poglądów. U ich podstaw znajdują się bowiem założenia, które w moim przekonaniu są błędne i które poddaję krytyce (inną, choć podobną krytykę znaleźć można u Hammersleya, 1992):

1. Założenie o kluczowej roli „doświadczenia” nie jest niczym nowym. W rzeczywistości było ono podstawowym wyróżnikiem XIX-wiecznej myśli romantycznej (zob. Silverman, 1989b). W niniejszej książce dowodzę (szczególnie w rozdz. 4 i podrozdz. 1.1.2), iż skoncentrowanie się jedynie na „doświadczeniu” doprowadzi do zachwiania naszej wiedzy w zakresie dotyczącym form językowych i kulturowych, organizujących to, co uważamy za „doświadczenie”.

2. Próby akumulacji wiarygodnej wiedzy leżą u podstaw każdego dialogu, a nie są standardem narzuconym przez mężczyzn. Bez umiejętności wyboru istotnych elementów w każdej wypowiedzi nasze rozmowy ograniczyłyby się do wyzwisk i zdań w rodzaju „Powtórz to!”. Wbrew obowiązującym trendom musimy odkrywać, jak dzieją się rzeczy, podczas gdy XVIII-wieczni myśliciele oświeceniowi, podkreślając władzę rozumu, szukali sposobów ucieczki przed uprzedzeniami i brakiem rozsądku.

3. Założenie, że celem badań naukowych jest emancypacja, znów łączy w jedną całość „fakt” i „wartość” (badacz jako nosiciel wartości, zagadnienie polityczne, zob. rozdz. 9). W moim przekonaniu podstawowym zadaniem badań naukowych jest tworzenie rzetelnej wiedzy. Ci, którzy twierdzą inaczej, stają się sojusznikami nazistowskiej „nauki aryjskiej” oraz „nauki socjalistycznej” Stalina.

Jeśli badania jakościowe mają podlegać ocenie pod względem ich wkładu w tworzenie wiedzy, to powinniśmy sformułować jednoznaczne, krytyczne pytania odnoszące się do każdego elementu badania. Pytania te powinny być nie mniej krytyczne i gruntowne niż te, które formułujemy w odniesieniu do wyników badań ilościowych.

Pytania kluczowe dla oceny badania

Jakakolwiek systematyczna próba opisu lub wyjaśniania, bez względu na to czy ma ona charakter jakościowy, czy też ilościowy, musi ostać się w obliczu wielu krytycznych pytań. Pobieżne zestawienie takich pytań zawiera tabela 8.1.

Tabela 8.1. Kryteria służące ocenie badania

1. Czy przyjęta metoda badawcza jest adekwatna do natury stawianych pytań?
2. Czy istnieje wyraźny związek z przyjętym kanonem wiedzy bądź teorią?
3. Czy istnieje przekonujące uzasadnienie dla określenia kryteriów, które posłużyły do wyboru badanych przypadków, gromadzenia danych oraz analizy?
4. Czy czułość przyjętych metod odpowiada potrzebom wynikającym z pytań badawczych?
5. Czy gromadzenie danych oraz ich utrwalanie były systematyczne?
6. Czy czynione są odwołania do ogólnie przyjętych metod analizy?
7. Jak systematyczna była przeprowadzona analiza?
8. Czy wokół sposobów wyboru tematów, pojęć oraz kategorii, pochodzących z zebranych danych, toczyła się należyta dyskusja?
9. Czy przedyskutowano dowody przemawiające za oraz przeciw twierdzeniom badacza?
10. Czy można przeprowadzić wyraźny podział między danymi a ich interpretacją?

Źródło: przyjęto na podstawie kryteriów ustalonych i stosowanych przez Lekarską Grupę Socjologiczną Brytyjskiego Towarzystwa Socjologicznego (British Sociological Association Medical Sociology Group), wrzesień 1996

Chociaż zbiór kryteriów przedstawionych w tabeli 8.1 opracowano z myślą o ocenie prac powstałych przy użyciu metod jakościowych, jestem przekonany, iż kryteria, które wybrałem, są w równym stopniu przydatne do ewaluacji badań ilościowych. Pokazuje to, że w zasadzie nie istnieje żaden powód, by faworyzować jakikolwiek rodzaj danych.

Tabela 8.1 stanowi swoisty przewodnik po kryteriach, które spełniać muszą wszystkie wyniki badań, o ile mają zostać uznane za wiarygodne. Pytania przedstawione w tabeli 8.1 pozwalają nam na wskazywanie tych raportów badawczych, które wydają się zawierać treści lekkie, łatwe i przyjemne oraz anegdotki, ale nie są w stanie przekonać czytelnika do swojej wiarygodności naukowej. W takich sytuacjach mamy do czynienia z tym, co określam mianem anegdotyzmu. Pojęcie to objaśnię dalej.

Ćwiczenie 8.1

Określ przedmiot badania jakościowego, który jest dla ciebie dostępny. A teraz przejdź następujące fazy:

1. Przyjrzyj się swojemu projektowi badawczemu z uwzględnieniem dziesięciu kryteriów jakościowych przedstawionych w tabeli 8.1.
2. Jeśli twój projekt badawczy nie spełnia wszystkich tych kryteriów, zastanów się, jak można go ulepszyć, by zmienić ten stan rzeczy.
3. Zastanów się, w jakim zakresie kryteria te odpowiadają przedmiotowi twoich zainteresowań. Czy istnieją dodatkowe lub inne kryteria, które chciałbyś wybrać?